Davitelj protiv davitelja – Priča o filmu

Iako je u nekoliko izvora okarakterisan kao kultni film, na Grosmanovom festivalu filma u Ljutomeru (Slovenija), Šijan je, između ostalog, izjavio da su mu nakon ovog filma neka „vrata bila zatvorena“, uz ocenu da je „otišao predaleko“.

Autor: Dragan Leković

„Davitelj protiv davitelja“ je srpski i jugoslovenski film snimljen 1984. godine, u režiji Slobodana Šijana, a scenario su pisali Nebojša Pajkić i Slobodan Šijan. U medijima je ovaj film okarakterisan kao triler komedija i kao izuzetno važan u karijeri glumca Taška Načića. Iako je u nekoliko izvora okarakterisan kao kultni film, na Grosmanovom festivalu filma u Ljutomeru (Slovenija), Šijan je, između ostalog, izjavio da su mu nakon ovog filma neka „vrata bila zatvorena“, uz ocenu da je „otišao predaleko“.

Radnja

U Beogradu se pojavljuje još jedna legenda kriminala; davitelj (Taško Načić), čije su žrtve devojke koje ne vole karanfile. Policijski inspektor Ognjen Strahinjić (Nikola Simić) pokušava da reši slučaj, ali situaciju dodatno komplikuju mladi pevač Spiridon Kopicl (Srđan Šaper) koji je izgleda u telepatskoj vezi sa daviteljem i njegova simpatija, novinarka Sofija Mačkić (Sonja Savić), koja celoj priči daje neželjeni publicitet…

Uloge

Kritike

Knjiga „U brdima, horori: srpski film strave“ autora Dejana Ognjanovića, koja se bavi srpskim horor filmom, obrađuje i film „Davitelj protiv davitelja“. Film je okarakterisan kao parodija, odnosno „postmoderna sprdnja“. U knjizi se navodi da je to prvi film takvog žanra u Srbiji, a po kvalitetu i jedini, jer film „Vampiri su među nama“ Zorana Čalića, prema mišljenju autora ne zaslužuje čak ni detaljniju analizu. Međutim, autor priznaje da četvrti Šijanov film nije postigao uspeh njegovih prethodnih filmova u vreme kada se pojavio, zbog svog „urbanog aspekta“ i „previše pomerenog nivoa stilizacije i žanrovske persiflaže“. Ipak, film je vremenom dostigao kultni status. U ovom filmu ima i mnogo više horora, koji je po mišljenju autora knjige, najviše zasluga koscenariste Nebojše Pajkića. Navode se i uticaji inostranih ostvarenja poput filmova italijanskih autora, Hičkokovog Psiha, kao i drugih američkih trilera poput „Bostonskog davitelja“ iz 1968.

Zaplet je okarakterisan kao mračan i ciničan. Međutim, u intervjuima, Pajkić je odbijao da prihvati da je film po žanru komedija, pa je čak i tvrdio da se veoma trudio da bude suprotno. Pri tome se pozivao na svoje filmsko iskustvo, stečeno u sadržajima filmova, koje je pretpostavio životnom iskustvu. Prema kritičaru Severinu Franiću je upravo to bio ključni nedostatak filma. Po njegovom mišljenju, film „Ko to tamo peva“ je upravo zato superiorniji kao „film inspiracije“, nasuprot Davitelju kao „filmu iskustva“. Doduše, isti kritičar je okarakterisao Šijana kao neprikosnovenog profesionalca, ali smatra da je ovim filmom prešao granicu i distancirao se od sopstvene „filmofilske i sinematičke senzibilnosti“.

Prema Ognjanoviću, inspiracija za edipovski lik Pere Mitića nesumnjivo potiče od klasičnog psiho-ubice, Normana Bejtsa. Tvrdnju potkrepljuje osobinama lika koji je stidljiv, seksualno inhibiran i infantilno fiksiran na majku. Dalje navodi da je Taško Načić besprekoran u ovoj ulozi, čak toliko da je „nemoguće zamisliti bilo koga drugog kao prvog srpskog (filmskog) davitelja“. Takođe, hvali i kvalitet glume Rahele Ferari. Njen religiozni i lucidni lik, kao i nepostojanje oca u toj porodici je moguća aluzija na film Keri iz 1976. Takođe, moguće su i asocijacije sa drugim ostvarenjima; gotik atmosfera u porodičnom okruženju davitelja je nalik na italijanske horore iz šezdesetih, a ostvarena je dizajnom scenografa Veljka Despotovića, dok su scene snimljene u monohromatskom, zelenkastom tonu kakvim se u takvim filmovima potenciraju nekrofilni ambijenti. Nesposobni inspektor Strahinjić sa tankim brčićima i unezverenim pogledom podseća na inspektora Kluzoa iz serijala filmova Blejka Edvardsa o „Pink Panteru“ (sa tim što ovde on, a ne njegov šef, dospeva u obloženu sobu ludnice da bi svoje frustracije istresao na gumenoj lutki). Spiridon Kopicl podseća na likove koje je tumačio Vudi Alen u svojim ranijim ostvarenjima, dok je jedino lik koji tumači Sonja Savić najmanje profilisan i po rečima autora „tanko napisan i oživljen jedino Sonjinim idiosinkratičnim manirizmom“. Za razliku od prethodnih Šijanovih filmova, sporedni likovi su svedeni i slabo se ističu, što je mogući razlog „slabijeg dejstva ovog filma“. Osim drugih filmova, na „Davitelja“ je uticao i strip „Alan Ford“, što se može uočiti u sceni u kojoj lik debele susetke „prepoznaje“ policajca u civilu. Međutim, sva ta žanrovska smeša na momente deluje neujednačeno. Muzika na momente deluje suviše bombastično, a pojedini komentari nepotrebni.

Sama scena je smeštena u velegrad tadašnjice, za razliku od ruralnih i palanačkih prethodnih Šijanovih ostvarenja. Kroz film defiluje dobar deo tadašnjeg urbanog Beograda (Srđan Šaper, Koja, Sonja Savić, Nebojša Pajkić…), ali se u filmu pojavljuju i Biljana Jeftić kao pevaljka u kafani i Vojkan Milenković kao TV novinar. To doprinosi da se film okreće mladalačkoj zapadnjačkoj kulturi (rokenrol, strip, žanrovski film…), za razliku od dotadašnje, socijalističke.

Autor priznaje da je komedija moguće i najteži žanr, ali takođe priznaje i da se Šijan snašao prilično dobro, čak i da u svetskim okvirima sličnih filmova odskače od proseka. Pri tome se posebno pohvalno izražava o samim scenama ubistva. Nasilje nije odbojno, već „čvrsto smešteno u stilizovani kontekst groteske“. Posebno se ističe drugo ubistvo, koje se dešava pod tušem, kao omaž Hičkokovom „Psihu“, praćeno identičnim oštrim potezima violine kako ih je osmislio Bernard Herman da bi dočarao ubadanje nožem (koga ovde ipak nema). Autor priznaje Šijanu i hrabrost i inovativnost.

Davitelj je podelio kritičare u Srbiji, ali je uglavnom dobio negativne recenzije, što nije iznenadilo autore filma. Ognjanović smatra da je to zbog toga što je film ipak bio inovativan i sami kritičari nisu imali neku referentnu vrednost sa kojom bi ga uporedili. Tako je došlo i do toga da ga Mirjana Bobić i Milomir Marić upoređuju sa ostvarenjima Polanskog, koga Pajkić, po sopstvenim rečima, jedva i da je respektovao. U inostranstvu film je, očekivano, prošao mnogo bolje, a prikazan je i na filmskom festivalu u San Francisku sredinom osamdesetih, gde je po rečima jednog poete doživljen kao dobar, duhovit i upečatljiv.
Pozorišna predstava

Valjevska gimnazija je na manifestaciji „Pozorišni susreti učenika gimnazija Srbije“, koja se održava u Kragujevcu 2009, izvela istoimenu amatersku pozorišnu predstavu i dobila nagrade za najbolju scenografiju i scenski govor. Takođe, u saradnji sa ovom školom, KUD „Abrašević“ je uvrstio ovu predstavu u svečanost povodom proslave 103. godine postojanja. Takođe, 2013. godine učenici osnovne škole „Dobrosav Radosavljević Narod“ iz Mačvanske Mitrovice su radili pozorišnu predstavu ove tematike pod nazivom Beogradski davitelj u režiji Ognjena Tutića.

draganlekovic.me