Šah - Nauka, umjetnost i sport

 Mnogi će reći da je šah mješavina sporta, umjetnosti i nauke, ali to nije potpuna definicija ove drevne igre.

Šah je jedna od najzanimljivijih igara koju igraju i stari i mladi. Bez obzira na to da li ste dijete ili odrasla osoba, šah može da vam pruži značajne obrazovne prednosti. Uz šah vježbate mozak i krajnji rezultat nema veze sa srećom nego isključivo sa vještinom igrača. Pokažite koliko se dobro snalazite na 64 crno – bijela polja i iskoristite kvalitetno svoje slobodno vrijeme ove zime uz šah, bilo da ste izazvali nekog člana porodice ili će vam protivnik biti računar…..

Kraljevska igra

Šah je vjerovatno najstarija igra koja se održala do današnjih vremena. Poznato je da ime ove igre potiče od perzijske reči „šah“, koja znači „kralj“, a izraz „šah – mat“ je takođe perzijskog porijekla i znači „kralj je mrtav“. Osim Perzijancima, u raznim vremenima pronalazak šaha se pripisivao i Grcima, Rimljanima, Vaviloncima i mnogim drugim narodima. Danas se smatra da šah vodi porijeklo iz Indije, odakle se raširio u Perziju, Arabiju, a zatim i zapadnu Evropu. Šah se igra u svim krajevima svijeta, organizuju se međunarodni turniri koje sa zanimanjem prate milioni ljudi širom planete. Tabla sa crnim i bijelim poljima, kakva se danas koristi, nastala je 1090. godine u Evropi. Izumio ju je sveštenik kome je bilo zabranjeno da igra šah. On je napravio tablu koja izgleda kao knjiga kad se sklopi i ostavi na polici.

Šah-mat, pat i remi

Šah se igra na šahovskoj tabli koja je podijeljena na 8 kolona i 8 redova polja, dakle, sadrži 64 polja koja su naizmjenično crne i bijele boje. Svaki igrač počinje igru sa 16 figura. Figure su: kralj, kraljica (ili dama), top (ili kula) – 2 komada, skakač (ili konj) – 2 komada, lovac (ili laufer) (2 komada), pješak (ili pion) – 8 komada. Jedan igrač igra bijelim, a drugi crnim figurama, naizmjenično pomjerajući svoje figure, pri čemu bijeli ima prednost prvog poteza.

Šahovske figure nisu napravljene da izgledaju kao ljudi, jer je šah, dolazeći sa istoka, prošao kroz islamske države, a islam ne dozvoljava da se koriste figure ljudi ili životinja u igrama, pa su one imale samo blijede oblike onoga što treba da predstavljaju. Figure su vremenom pretrpjele mnoge izmjene u dugoj istoriji ove igre.

Cilj igre je dovesti protivnika u šah – mat situaciju, kada ne postoji način da se kralj zaštiti od napada ili da se pomjeri na nenapadnuto polje. U tom slučaju partija se završava, a pobjednik je igrač koji je matirao suparnika. Osim mata, kad je pobjednik poznat, partija može da rezultira i remijem ili pat pozicijom – tada je rezultat neriješen.

Pravila su se takođe mijenjala, bilo je vrijeme kada se i kralj mogao „pojesti“ što je po današnjim pravilima, nemoguće. „Rokada“ je relativno nova zamisao od prije nekih 400 godina. Međutim, bilo da se igra figuricama slonova, dvokolica, lovaca ili pešaka, pobjeda je uvijek zavisila od sudbine jedne figure – kralja.

Oko 605 miliona ljudi širom svijeta igra šah.

Oko 605 miliona ljudi širom svijeta igra šah. Neurolozi iz Klivlenda i Ohaja tvrde da se igranjem šaha i sličnih misaonih igara, tri puta manje izlažemo riziku od demencije ili Alchajmerove bolesti. Teoretski je moguće da partija šaha ima 5949 poteza. Emanuel Lasker je najduže držao titulu svjetskog prvaka, ukupno 26 godina i 337 dana. Najkraća šahovska partija imala je samo dva poteza, a odigrana je u Lajpcigu na turniru 1878. godine.

Takmičenja i šampioni

Šahovska takmičenja mogu se podijeliti na turnire, mečeve i timska takmičenja. O bilo kakvom takmičenju da se radi, za pobjedu se dobija jedan poen, za remi pola, dok se za izgubljenu partiju ne dobijaju poeni. Šahovski turniri organizuju po kružnom sistemu (Berger), zatim po švajcarskom, ševeninškom i nokaut sistemu. Šahovski meč organizuje se između dva protivnika. Kako bi oba protivnika bila ravnopravna najčešće se mečevi organizuju tako da imaju paran broj kola. Ekipna takmičenja igraju timovi, jedan tim protiv drugog, tako što se igrači raspoređuju po tablama. Takmičenje simultanke je kada jedan igrač igra protiv više njih tako što se kreće od table do table i svaki put povuče po potez. Obično se igra na 20-30 tabli. Hendikep-mečevi su šahovska takmičenja egzibicionog tipa. Šah na slijepo je šahovska partija u kojoj bar jedan igrač igra tako što nema mogućnost da vidi šahovsku tablu, ili nema kontakta sa šahovskim figurama.

U muškoj kategoriji prije-šampionsko doba, od XV do pred kraj XIX vijeka, imalo je svoje majstore šaha iz Španije, Italije, Njemačke, Francuske i Engleske, dok je u XX vijeku, naročito u drugoj polovini, ekspanzija šampiona iz SSSR-a: Mihail Talj, Boris Spaski, Anatolij Karpov, Gari Kasparov i Amerikanac Robert Fišer.

Djeca i šah

Da li je šah sport? Mnogi će reći da je šah mješavina sporta, umjetnosti i nauke, ali to nije potpuna definicija ove drevne igre.

Baš zbog ove kompleksnosti, pedagozi kažu da bi djeca trebalo što češće da igraju šah zbog velike koristi za njihov intelekt, uravnoteženi razvoj i funkcionisanje cjelokupne ličnosti.

Danas je u tridesetak zemalja šah obavezan predmet u školama, u Rusiji čak punih četrdeset godina.

Puno je diskusija i mnogo ideja o tome kako djecu uvoditi u šah. Glavni problem na početku jeste održati entuzijazam i interesovanje djeteta. Djeca izgleda uče šah različito od odraslih: dok ovi drugi unaprijed razrađuju strategije, ekspertize, fokusirajući se na detalj preko koga dolaze do općeg plana, djeca počinju igru više na globalnom nivou, igrajući intuitivno. U šahu, slično kao i u muzici i matematici prethodno iskustvo nije ograničavajući faktor. Djeca mogu da uče šah već sa 3-4 godine.

Šah, kao i svaka druga igra u djetinjstvu, mora biti samovoljna i oslobođena pritiska. Samo na taj način, kroz zabavu, šah može ispoljiti sve svoje djelotvorne prednosti na dječiji razvoj.

Autor: D. Mihajlović/ betty.ba