Sava Šumanović: 120 godina od rođenja velikog umetnika
Kroz nekoliko godina otpočelo je ostvarenje njegovog velikog sna, stvaranja sopstvenog stila. Otkriće lepota sremskih krajina dogodilo se istovremeno kada je u Parizu postala aktuelna tendencija povratka prirodi, kao reakcija na prethodne pokrete poput kubizma, futurizma, purizma i drugih koji su imali istraživački karakter i podrazumevali određene teorije i pravila.
Jedan od najznačajnijih slikara srpske i jugoslovenske umetnosti XX veka Sava Šumanović rođen je 22. januara 1896. godine u Vinkovcima. Preselivši se u Šid sa porodicom, završava školovanje u Zemunu. Svoje prvo interesovanje za slikanje pokazao je u gimnaziji gde upisuje slikarski kurs kod profesora Isidora Junga. Uz pomoć majke odlazi 1914. godine na Višu školu za umetnost u Zagreb.
Bio je student profesora Otona Ivkovića i Klementa Crnčića, a prvu izložbu imao je 1918. godine u Ulrihovom salonu, a dve godine kasnije i drugu izložbu u Muzeju za umjetnost i obrt. Nakon uspešne izložbe odlazi u Pariz gde upisuje kurs kod Andre Lota gde nastaju njegove kubističke slike “Skulptor u ateljeu”, “Mrtva priroda sa satom”, “Mornar na molu”, “Lučki agent.” U leto 1921. vraća se u Zagreb gde ostaje četiri godine, ali zbog konzervativne kritike i nerazumeavanja publike 1925. godine ponovo odlazi u Pariz gde nastavlja pohađanje kursa kod Lota. Izlagao je na Jesenjem salonu u Parizu 1926. godine.
Mornar na molu
Tada nastaje i delo “Doručak na travi”, autoportret sa četiri akta u predelu, slika koja se danas nalazi u Spomen zbirci Pavla Beljanskog u Novom Sadu. Učestvovao je u oslikavanju kultne kafane “La Coupole” 1927. godine. Te godine naslikao je svoje najznačajnije delo “Pijana lađa”, koja se danas nalazi u zbirci Muzeja savremene umetnosti u Beogradu.
Otežani uslovi rada, loše kritike i niz drugih ličnih događaja, doveli su Šumanovića do nervne iscrpljenosti, pa se 1928. godine vratio u Šid, na oporavak. Lepotu sremskih krajina otkrio je Šumanović tokom kratkog boravka u roditeljskoj kući 1928. godine. Pejzaže koje je tada naslikao izložio je i prodao na izložbi u Beogradu iste godine. Svoje namere u budućnosti potkrepljuje izjava koju je dao povodom izložbe u Beogradu i odnosi se na pejzaže: „Miris čudne čistote privukao me je i ja sam počeo da radim, da slikam osećajući ogromno zadovoljstvo u sebi što sam baš ja taj prvi slikar koji je došao da svojim slikarskim okom pređe preko nevinih, netaknutih, čistih i raskošnih sremskih njiva, preko ravnih polja i krivudavih puteva.“
Doručak na travi
Kroz nekoliko godina otpočelo je ostvarenje njegovog velikog sna, stvaranja sopstvenog stila. Otkriće lepota sremskih krajina dogodilo se istovremeno kada je u Parizu postala aktuelna tendencija povratka prirodi, kao reakcija na prethodne pokrete poput kubizma, futurizma, purizma i drugih koji su imali istraživački karakter i podrazumevali određene teorije i pravila. Dok su drugi umetnici u potrazi za idiličnim predelima i inspiracijom putovali u egzotične krajeve Sava Šumanović je ono što želi pronašao u Šidu. Njegov destogodišnji rad, svojevrstan je letopis sremskog pejzaža. Nakon izložbe u Beogradu 1928. godine dobro prolazi kod kritike, rasprodaje svoje slike i ponovo se upućuje u Pariz gde ostaje više od godinu dana. Tada su nastali “Crveni ćilim”, “Ležeći ženski akt”, “Luksemburški park u Parizu”.
Luksemburški park u Parizu
Nakon dve godine zbog zdravstvenih problema vraća se kući i leči u Beogradu. Po povratku u Šid, Šumanović se posvetio slikanju aktova po skicama koje je doneo iz Pariza kao i slikanju i okolnih pejzaža što su bile dominantne teme do kraja njegovog života. Prvi pejzaži, koje je radio po povratku u Šid, datiraju iz 1932, 1933. godine. Od tih prvih radova, jasno se uočava koliko je boja postala dominantna. Iako je to bio tek početak stvaranja jedne poetike, neke od tada nastalih slika, svrstavaju se među njegova najbolja ostvarenja. Opredelio se da stvara u ciklusima, tada su nastali “Šidski sokaci”, “Proleće u šidskim baštama”, “Proleće u dolini Svete Petke.” Najčešće ga inspirišu proleće i jesen, verovatno zbog raskošnog kolorita. Izlaže u Beogradu 1939. godine na velikoj samostalnoj izložbi.
Nastavlja da radi uprkos ratu koji kuca na vratima. Ćirilica postaje zabranjeno pismo 1941. godine nakon ulaska Šida u sastav NDH. Godinu dana kasnije 28. avgusta biva uhapšen sa velikom grupom Šiđana i streljan u Sremskoj Mitrovici gde je i sahranjen u zajedničkoj grobnici.
Triptih Beračice, 1942
-Film Slikar i beračica grožđa-
Dugometražni igrano-dokumentarni film scenariste i reditelja Nikole Lorencina govori o slikaru Savi Šumanoviću kakvog opisuje i predstavlja njegov povremeni model i kućanica. Zapisi devojke Marije Demšar, iz Zabrežnika u Sloveniji, potakli su autore da snime film o Slikaru i beračici grožđa.Među mnogim raseljavanim Slovencima s početka rata, nalazila se i devojka Marija Demšar, čije beleške iz toga vremena otkrivaju nepoznati život u kući Šumanovićevih. Devojka, deportovana iz Slovenije početkom rata 1941. godine, dolazi u Šid, u dom slikara. O svojim danima u slikarevoj kući vodiće beleške i biće svedok hapšenja i ubistva Save Šumanovića, 1942. godine. O životu u ratnim danima iz filma se nalaze detalji i slikarevog života u koji je bila uključena slikareva kućanica, internirka Marija Demšar koja je bila neposredni svedok i često, saučesnik u Savinom životu. U filmu se nalaze i nepoznate činjenice o slikaru Savi Šumanoviću, njegovom životu, radu, trenucima intime i načina života u Šidu. Bilo je to u vremenu boravka devojke Marije Demšar (kasnije udate Stanonik) u domu Šumanovićevih, od septembra 1941. godine, pa do kraja rata, 1945 godine. Film beleži život, intimu svakodnevnih događanja i pojedinosti koje su ispunjavale sate i poslednje otkucaje slikarevog života.
P.M.
Foto: Galerija slika „Sava Šumanović“, Šid
