Od starijih često čujemo da se nekada sa jugoslovenskim crvenim pasošem moglo putovati gdje god poželite. Da li se radi o mitu ili je stvarno bilo tako?
Pasoš SFR Jugoslavije je bio važeća međunarodna putna isprava za državljane Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i koristio se u međunarodnim putovanjima. Pasoš je opisivan kao visoko cijenjen na međunarodnom nivou. Shodno tome, mnogi državljani SFRJ mogli su da imigriraju u zapadne države tokom “hladnog rata” i imali su mogućnost da pronađu posao u zapadnoevropskim firmama. Takođe, ovaj pasoš je opisan kao jedan od najpogodnijih u svijetu, zato što je bio jedan od rijetkih pasoša sa kojima su državljani SFR Jugoslavije mogli putovati slobodno i na istok i na zapad.
Zbog čega je jugoslovenski pasoš imao ovakav status i da li se moglo putovati baš svugdje?
Spoljna politika koju je Jugoslavija vodila tokom 60-ih godina prošlog vijeka joj je omogućila da kao jedan od lidera pokreta nesvrstanih potpiše brojne sporazume o bezviznom režimu sa zemljama ovog pokreta, ali i sa većinom evropskih država, kako u Istočnom, tako i u Zapadnom bloku. Građani su mogli putovati u skoro sve zemlje svijeta bez vize, ali ne i u SAD, SSSR, Izrael, Kinu, Grčku i Albaniju.
Za blokovske države SAD, SSSR i Kinu je sasvim jasno zašto su bile potrebne vize, ali zašto i u komšiluku?
Naime, Jugoslavija i Grčka su bile u sporu oko “makedonskog pitanja”, dok sa Albanijom odnosi nisu postojali zbog režima Envera Hodže.
Poznat je i slučaj jugoslovensko-izraelskih odnosa, koji su raskinuti odlukom Jugoslavije nakon „šestodnevnog rata” 1967. godine.
Trst je bio omiljena šoping destinacija
Tokom 70-ih godina je oko polovine punoljetnih građana Jugoslavije posjedovalo pasoše i koristilo ih aktivno, zbog turizma, rada ili kupovine. Tako dolazi do pojave gastarbajtera, ali i famoznog šverca odjeće iz Trsta. Koliko su Jugosloveni voljeli putovati govori činjenica, da je 1976. godine država od 20 miliona stanovnika imala čak 16 miliona prelazaka sa jugoslovenskim pasošem.
Da se radilo o jednom od najcjenjenijih pasoša svijeta govori i činjenica da je njegova cijena na crnom tržištu bila oko pet hiljada američkih dolara
Za većinu naših ljudi, takvo stanje izgledalo je kao nepromjenjivo i prirodno. S druge strane, putujući po zemljama istočne Evrope, Jugosloveni se nisu mogli oteti utisku kako tim ljudima pasoš ništa ne znači ili ga čak i nemaju jer ih matična država ne pušta da iz nje slobodno izađu. Poljski, rumunski, bugarski i državljani drugih država istočnog bloka morali su vaditi posebne pasoše za putovanje kroz istočni, a posebne za zapadni blok. Sve je to bilo jako komplikovano a mogli su ih koristiti samo jednom godišnje ili čak samo jednom na svakih nekoliko godina.
Spisak zemalja u koje se moglo putovati bez vize se vremenom mijenjao, i nije to bio baš cijeli svijet, ali da se radilo o jednom od najcjenjenijih pasoša svijeta govori i činjenica da je njegova cijena na crnom tržištu bila oko pet hiljada američkih dolara.
Koliko danas vrijede pasoši jugoslovenskih republika? Svake godine se objavljuje indeks moći pasoša širom svijeta, odnosno lista koja pokazuje u koliko država svijeta imaoci određenog pasoša mogu bez vize: Slovenija (149), Hrvatska (143), Srbija (113), Makedonija (108), Crna Gora (105), Bosna i Hercegovina (101).
