Severno od Kuska, glavnog grada drevnih Inka, na uzvisini od oko 3550 m nadmorske visine, gotovo pet vekova nakon propasti carstva Inka još uvek stoje veličanstvene zidine Saksajuamana (Saksaq Waman) – utvrđenja koje svojim dimenzijama i stilom gradnje ne prestaje da oduševljava arheologe, istoričare, turiste.
Kada su španski osvajači prvi put došli na ove prostore, nikako nisu mogli da shvate kako je taj „divlji” peruanski narod, „neobrazovan i bez sposobnosti logičkog razmišljanja”, mogao da sagradi takav kompleks. Mislili su da bi to moglo da bude delo demona i zlih duhova. Mnogi su i danas skeptični prema činjenici da su drevne Inke mogle da sagrade takvo čudo, pa neki smatraju da su u to prste umešali vanzemaljci sa svojim nadmoćnim tehnologijama, a drugi da je to delo nekih divovskih prethodnika Inka.
Kamena pumina glava
Da bismo u potpunosti mogli da sagledamo značenje tvrđave Saksajuaman, moramo da je stavimo u kontekst okruženja u kome se nalazi. Naime Kusko, sveti grad, čije ime na jeziku kečua (quechua) znači “pupak sveta”, sagrađen je u obliku pume – životinje koju su drevne Inke smatrale svetom. Tako je trbuh pume bio glavni gradski trg Čukipampa (Chuquipampa), obližnja reka Tuljumajo (Tullumayo) oblikovala je njenu kičmu, a Saksajuaman na uzvisini – puminu glavu. Kad celo zdanje gledamo iz vazduha, gigantske zidine Saksajuamana, saksajuamansagrađene na padini u cik-cak liniji, izgledaju kao pumini zubi. Sva svetilišta unutar grada pažljivo su raspoređena prema položajima zvezda, što, uz zapanjujuće graditeljsko umeće, pokazuje vrhunsko poznavanje astronomije.
U većini arheoloških dokumenata vezano za ovo zdanje možemo naći podatak da je izgradnja tvrđave započeta 1438., za vreme vladavine devetog Inke Pačakuteka (Pachacutec), a dovršena 1508. godine. Ostaci tri cik-cak zida, postavljena na padini paralelno jedan iznad drugog, danas su najupečatljiviji deo tvrđave. U njenoj izgradnji navodno je učestvovalo oko 25000 ljudi. Svaki od ta tri cik-cak zida ukupne dužine od oko 400 metara sastoji se od 60 manjih spojenih zidova. Za izgradnju su korišćeni blokovi krečnjačkog kamena, a najveći od njih visok je preko 8 metara i težak 300 tona! Da bismo dočarali tu impozantnu veličinu, dovoljno je reći da prosečna građevinska dizalica, kakva se obično koristi prilikom izgradnje velikih zgrada, može da podigne teret težak oko 3 tone. To znači da bi za dizanje jednog kamenog bloka drevnim Inkama bilo potrebno stotinu takvih dizalica.
Priču o izgradnji Saksajuamana još intrigantnijom čini podatak da u poluprečniku od 30 kilometara nije pronađeno veće nalazište krečnjačkog kamena iz kog bi se mogao vaditi materijal za gradnju. Osim toga, te ogromne kamene gromade nepravilnih oblika postavljene su jedna na drugu tako savršeno da se između njih ne može ugurati ni vlat trave. Među blokovima nema vezivnog sredstva, nema maltera, a rubovi su glatki i fino zaobljeni. Nema ukrasa, ni natpisa, samo goli kamen.
Povrh tih zidova nekada su stajala tri velika tornja od kojih su danas ostale samo ruševine, a dvadesetdvometarski prečnik temelja najvećeg od njih, Mujuk Marka (Muyuc Marca), dočarava kako je celo zdanje nekada moralo da izgleda moćno. Ostaci tornja Mujuk Marka sastoje se od tri koncentrična kružna zida međusobno povezana ravnim zidovima, tako da cela konstrukcija pomalo podseća na paukovu mrežu. Prema središnjoj kružnici vode tri kanala, koji su najverovatnije služili da vodom napune cisternu u sredini. Ceo kompleks sadrži neverovatno razrađen vodovodni sistem, kao i sistem za sakupljanje kišnice.
Druga dva tornja – Paukar Marka (Paucar Marca) i Saljak Marka (Sallaq Marca) – bili su jednako udaljeni od prvog, tako da su međusobno činili jednakostranični trogao i, za razliku od okruglog tornja Mujuk Marka, bili su kvadratnog oblika.
Zadovoljni soko – čuvar tajne
O samoj građevini najviše možemo saznati od hroničara toga doba, Inke Garsilasa de la Vege (Garcilaso de la Vega), sina španskog kapetana i inkanske princeze, unuke velikog vladara Tupak Jupankija (Tupac Yupanqui). Rođen 1539. godine u Kusku, prvih dvadesetak godina svoga života proveo je s majkom, tako da je vladao jezikom kečua kao i španskim. Nakon očeve smrti nasledio je nešto novca i odlučio da ode u Španiju na školovanje, gde je i ostao do smrti. Napisao je delo Comentarios Reales de los Incas, koje se temelji na pričama koje su mu pripovedali njegovi inkanski rođaci dok je još bio dete. Knjiga je izdata 1609. godine, a sastoji se od dva dela: prvi govori o životu Inka, a drugi o španskom osvajanju Perua. Godine 1780. kada je Tupak Amaru II (Tupac Amaru II), digao bunu protiv kolonijalističkih ugnjetavača, španski kralj Karlo III je ugušio, a zatim zabranio dalje izdavanje knjige zbog “opasnog” sadržaja. Sa njenim štampanjem se ponovo počelo tek 1918. godine.
Inka Garsilaso de la Vega nije ostavio zapis o tome kako su sagrađene zidine Saksajuamana (u prevodu “zadovoljni soko”). Napisao je: Ovo utvrđenje premašuje građevine poznate kao sedam svetskih čuda. U slučaju, na primer, Vavilonskog zida, kolosa s Rodosa ili egipatskih piramida, jasno se može videti kako su sagrađeni… kako su graditelji, sjedinjujući snažna tela radnika i prikupljajući građevinski materijal, dan za danom, godinu za godinom prevazilazili sve poteškoće koristeći ljudsku snagu kroz jedno duže razdoblje. Ali čoveku je zaista teško da razume kako su ti Indijanci, bez sprava i alata mogli da režu, stružu, podižu i spuštaju tako velike stene, više nalik na delove brda nego na građevinsko kamenje, i da ih postavljaju tačno na njihova mesta. Ako su neki od graditelja još živeli dok je de la Vega bio mlad, neobično je da mu niko nije ispričao priču o izgradnji. Znači li to možda da je Saksajuaman stariji nego što danas mislimo?
Takvom razmišljanju u prilog ide činjenica da su početkom 2008. godine u neposrednoj blizini ove lokacije pronađeni ostaci drevnog hrama, mnogo manjih dimenzija, ali sličnog po načinu gradnje, za koji se pretpostavlja da datira iz doba pre Inka, kada su na ovom području boravili pripadnici kulture Kiljke (Killke, 900. – 1200.). Nije isključeno da su i temelji Saksajuamana podignuti u tom razdoblju. Međutim, kako sada stvari stoje, bez obzira na različite scenarije o njegovoj izgradnji, stvarni graditelji ovog arhitektonskog čuda verovatno će nam zauvek ostati nepoznati, kao i njegova izvorna namena.
Danas se Saksajuaman najčešće opisuje kao utvrđenje i osmatračnica jer je sagrađen na mestu koje je s tri strane okruženo strmim padinama, a s njega se pruža odličan pogled na celo područje Kuska. Ipak, to su tek nagađanja. Neki autori smatraju da je to bilo svetilište, i da tri zida tvrđave predstavljaju tri nivoa religijskog sveta Inka – prvi, donji je Ukju Pača (Ukju Pacha, podzemni), srednji – Kaj Pača (Kay Pacha, zemaljski) i gornji – Anan Pača (Hanan Pacha, nebeski). Dodamo li tome podatak da je Saksajuaman dva kilometra dugačkim podzemnim tunelom direktno povezan s Korikančom (Coricancha) u Kusku, glavnim svetilištem posvećenim vrhovnom inkanskom Bogu Sunca – Intiju, možemo pretpostaviti da je ceo kompleks osim vojne imao i religijsku ulogu.
Početak kraja
saksajuamanBilo kako bilo, istorijske činjenice govore da su Inke taj kompleks pred kraj svoje vladavine koristile kao tvrđavu i, boreći se protiv konkvistadora do poslednjeg daha, na kraju izgubile bitku. Španski osvajači na čelu s Franciskom Pizarom (Francisco Pizarro) ušli su u Kusko 1533. godine, svrgnuli tadašnjeg vladara, Atahualpu, i uveli diktaturu, ubijajući svakoga ko je odbijao da prizna špansku vlast. Tri godine kasnije, 6. maja 1536. godine, inkanski vođa, Manko Inka Jupanki (Manco Inca Yupanqui) okuplja sto hiljada ratnika i kreće u rat protiv Španaca. U bici kod Saksajuamana jedan inkanski ratnik ubio je Huana Pizara, Franciskovog brata, bacivši mu na glavu ogroman kamen dok je ovaj pokušavao da se popne na visoke zidine tvrđave. Ponosne Inke su na kraju ipak poklekle pred moćnim neprijateljem, i to ne samo zbog njegove nadmoći, već i zbog toga što su mnogi ratnici podlegli malim boginjama koje su doneli evropski osvajači. Konkvistadori su nakon toga još više ojačali vlast u Kusku i nastavili da uništavaju carstvo Inka. Kamene blokove sa zidova Saksajuamana, koji su bili barem tri metra viši nego danas, koristili su kao građevinski materijal za svoje kuće i crkve. Kada bi to kamenje moglo da govori, verovatno bismo čuli priče neverovatnih zapleta i obrta, i možda bismo tek tada saznali pravu istinu o Saksajuamanu.
Autor: Danijel Benko
