Roanok kolonija, poznata i kao Izgubljena kolonija, uspostavljena je na ostrvu Roanok u Sjevernoj Karolini, u kasnom 16. vijeku. Kolonija, koju je osnovao Ser Volter Roli, bila je pokušaj kraljice Elizabete I da uspostavi trajno englesko naselje na prostoru američkog kontinenta. Ljudi koji su formirali ovu koloniju, nestali su bez traga za vrijeme trajanja Anglo-španskog rata i niko do danas ne zna šta im se tačno desilo.
Iako se u Sjedinjenim Američkim Državama 1607. godina proslavlja kao godina osnivanja prve kolonije na teritoriji Sjeverne Amerike, to se desilo mnogo ranije, istina, ne baš toliko uspješno. Engleska kraljica Elizabeta I, donijela je 25. marta 1584. godine kraljevsku povelju o kolonizaciji nekih krajeva Sjeverne Amerike, jer joj je cilj bio da otvori put ka bogatstvu Novog svijeta, a kolonija bi joj poslužila i kao pomorska baza za napade na flotu španskih kolonija u Južnoj Americi.
Volter Roli je iste godine poslao ekspediciju na čelu sa Filipom Amadasom i Arturom Barolom, kako bi istražili istočnu obalu Sjeverne Amerike. Oni su stigli na ostrvo Roanok i ubrzo uspostavili odnose sa plemenima Sekotan i Kroatoan, a u Englesku su se vratili sa dva pripadnika plemena Kroatoan, Manteom i Vančizom, koji su naučili da se sporazumijevaju na engleskom i tako mogli Roliju da objasne geografiju i političke prilike te oblasti.
Na mapi je prikazano ostrvo Roanok, sa obližnjim ostrvima i obalom
Poslije informacija koje je dobio od domorodaca, Roli je organizovao drugu ekspediciju, predvođenu Ričardom Grenvilom. Pošto tamo više nije bilo hrane, Grenvil je odlučio da ostavi 107 ljudi da uspostave koloniju na sjeveru ostrva Roanok, obećavši im da će se vratiti u aprilu 1586. godine, sa više ljudi i zaliha. Rat između Engleske i Španije, spriječio ga je da se vrati naredne tri godine, a kada je konačno uspio da dođe do obale Sjeverne Amerike, kolonija je bila raspuštena. Usljed učestalih napada indijanskih plemena i nemogućnosti da nabave hranu, dio kolonista se vratio u Englesku, a dio se raselio gdje je stigao.
Posle toga, preduzet je drugi pokušaj kolonizacije. Kako su se borbe za opstanak nastavljale, jedan od naseljenika, Džon Vajt, bio je primoran da se 1587. vrati u Englesku, da pribavi više zaliha. Za sobom je ostavio oko 115 naseljenika, uključujući i svoju tek rođenu unuku Virdžiniju Der, koja je bila prvo englesko dijete rođeno na prostoru američkog kontinenta. Međutim, on je uspio da se vrati tek 1590. godine, u okviru jedne privatne ekspedicije. Kada se vratio, kolonija je bila potpuno pusta, bez žive duše i bez tragova nasilja. Kuće nisu bile porušene, već razmontirane, što je ukazivalo na to da kolonisti nisu bili u žurbi u trenutku kad su odlučili da odu odatle.
Krštenje Virdžinije Der, prve engleske bebe rođene na američkom kontinentu
Poslije izvjesnog vremena, Džon Vajt i njegovi ljudi pronašli su trag. Na jednom drvenom stubu utvrđenja, bilo je urezano CROATOAN, što je bilo ime jednog od dva plemena s kojima se susrela prva ekspedicija, ali i naziv obližnjeg ostrva. Džon Vajt je prije povratka u Englesku naložio kolonistima da, ukoliko se nešto desi, uklešu u drvo malteški krst, ali krsta nigde nije bilo. On je zbog toga pretpostavio da su se kolonisti preselili na ostrvo Kroatoan, ali, usljed nemogućnosti da sprovede istragu, narednog dana se vratio u Englesku.
Teorije o misterioznom nestanku
Postoji više teorija o tome šta se tačno dogodilo kolonistima sa ostrva Roanok. Najrasprostranjenija i najprihvatljivija je ta da su se izmješali sa lokalnim stanovništvom i prihvatili njihov način života i običaje. Na ovo su prvi put ukazali doseljenici koji su u Ameriku došli početkom 17. vijeka i navodno tamo zatekli Indijance čije su kuće bile od kamena i građene na sprat, što podsjeća na engleski stil gradnje. Neki putopisci su vijek kasnije pisali o Indijancima iz plemena Kroatoan, koji su tvrdili da potiču od bijelih ljudi, a njihova boja očiju se razlikovala od očiju ostalih Indijanaca.
Neki istoričari tvrde da su kolonisti pobijeni u sukobu sa Indijancima, a drugi da su ih uništili Španci. Jedna od teorija govori da su kolonisti pokušali brodovima da se vrate u Englesku i da su stradali negdje u okeanu. Pretpostavka, da su usljed gladi pribjegli kanibalizmu, odbačena je kao nepouzdana, jer bi se na ostrvu nalazile njihove kosti.
Na mapama, koje je iscrtavao Džon Vajt prilikom posjete ostrvu Roanok, pronađeni su, ispod zakrpa, simboli utvrđenja. Istoričari su na osnovu ovoga iznijeli pretpostavku da ovaj simbol predstavlja novo selo koje su kolonisti izgradili poslije napuštanja Roanoka i da je Vajt znao za njega. Ukoliko je ovaj podatak tačan, to bi značilo da su se kolonisti selili prema zapadu, gde je kasnije izgrađen Džejmstaun, prva stalna engleska kolonija u Americi. Međutim, ova teorija nije potvrđena jer još uvek nisu obavljena arheološka iskopavanja u oblastima gdje se, navodno, kretala izgubljena kolonija.
