Iako svoje korene ima u ranijim periodima kao osnovna potreba društva, bankarstvo u modernom smislu reči, onakvo kakvog ga danas poznajemo, doživljava najveći uspon u 12. veku na Apeninskom poluostrvu. Bankari su bili od velikog značaja pre svega kraljevima i carevima, jer su im pozajmljivali novac sa kamatom za finansiranje raskalašnog života i konstantne ratove.
Iz Italije se bankarstvo proširilo na Amsterdam u 16. veku, a zatim i u ostatak Evrope. Velike promene doživljava u vreme Industrijske revolucije u Engleskoj kada su tehnološki izumi 18. veka doveli do upotrebe mašina u procesu proizvodnje i do promena u privrednom razvoju. U tom periodu otvaraju se akcionarske banke koje su omogućile koncentraciju velike količine novca stavljajući ga na raspolaganje industriji i trgovini.
Razvoj telekomunikacija i interneta dovodi do tehnološke revolucije i velikih izmena u načinu na koji banke posluju. Stare srednjovekovne prakse kreditiranja koje su opstale, menjaju se i digitalizuju. Sada svako u svega par klikova na mreži može da uporedi mogućnosti zajmova i odabere opciju za sebe.
Zahvaljujući inovacijama u oblasti internet bankarstva ne morate da se šetate od banke do banke ukoliko želite da kupite nekretninu na kredit. Iz svoje fotelje, koristeći kalkulator stambenog kredita, možete lako pronaći rešenje po najboljim uslovima na tržištu. Isto je i u slučaju podizanja kredita za bilo koje druge namene.
Najranije forme bankarstva
Istorija bankarstva usko je povezana sa pojavom novca, ali razni oblici bankarskih transakcija čak prethode pronalasku novca. To je bila trampa, odnosno zamena robe za robu. Depoziti su se u početku sastojali od raznih proizvoda, a kasnije je neka roba imala funkciju opšteg ekvivalenta – žito, stoka i neki dragoceni predmeti. To je čak bilo regulisano i u Hamurabijevom zakoniku (oko 1780. godine pne), gde se pominje plaćanje pića žitom u velikoj težini (član 108).
Novac je nastao u 7. veku pne, na teritoriji Lidije u Maloj Aziji. Ovo područje bilo je bogato zlatom i srebrom, pa su Liđani brzo ovladali veštinom obrade plemenitih metala. Pretpostavlja se da nije korišćen kao sredstvo trgovačke razmene, već je bilo lakše skladištiti velike količine plemenitih metala kroz novčiće.
Ovaj izum je prihvaćen širom istočne obale Sredozemlja, pa je u grčkim polisima postao osnovno sredstvo plaćanja. Usvajanje novčane privrede olakšalo je trgovinu. U svakom grčkom polisu, a kasnije i u rimskim gradovima postojala je tržnica gde su prodavci nudili svoje proizvode za novac. Svaki grad je imao svoju kovnicu novca sa simbolima vladara ili nekog božanstva.
Iz toga se javila potreba da se novac drugog grada zameni za domaći, a onda se razvio i veliki broj drugih delatnosti vezanih za novac, i to su bili tzv. menjački poslovi. Klupe i stolovi koristili su se za menjačke poslove kao neka vrsta šaltera. Po toj praksi je i banka dobila ime. Naime, banca na staroitalijanskom znači klupa.
U grčkim polisima nastali su prvi oblici zaduživanja uz hipoteku, a u Rimu su bankari (agentarius) primali depozite i štedne uloge, posredovali u novčanom prometu i odobravali prve kredite. Tada su banke institucionalizovane.
Razvoj banaka prekinulo je prihvatanje hrišćanstva, a zatim i upadi varvarskih plemena.
Hrišćanstvo – prepreka za dalji razvoj bankarstva
Hrišćanske crkve zabranjivale su bavljenje bankarskim poslovima zbog lihvarstva, odnosno zelenaštva. Hrišćani nisu smeli da pozajmljuju novac, već da daju ljudima kojima je neophodan, bez nade u kompenzaciju. Te poslove su preuzeli Jevreji.
Jevreji su posao pozajmljivanja novca verovatno započeli zbog činjenice da su sve do srednjeg veka bili isključeni iz mnogih profesija od strane vladara i Crkve. Primorani su da se bave zanimanjima koja su se smatrala nemoralnim – kao što su naplata stanarine i pozajmljivanje novca.
Na području Italije imali su i konkurente – lokalno stanovništvo iz Lombardije, ali su bili dosta uspešniji i nadmoćniji od njih. Nisu imali zabranu i nisu vodili računa o diktatima Crkve. Najčešće su pozajmljivali novac poljoprivrednicima, a zalog su bili usevi u polju. Pored toga, naplaćivali su i avansnu ratu za buduću isporuku žita u udaljenije luke.
Situacija se promenila u periodu Krstaških ratova kada je bilo potrebno da se velike sume novca prenesu u Malu Aziju. Postoji podatak da su 1202. godine, krstaši dali menicu duždu Venecije, Enriku Dandolu, u vrednosti od 85.000 srebrnjaka. To je bila cena koju Mlečani tražili kako bi ih svojim brodovima prevezli do Sirije. Da bi vratili ovaj ogroman dug, krstaši su Dandolu pomogli da povrati grad Zaru (današnji Zadar) u Dalmaciji.
Bogate bankarske porodice – preteče modernih banaka
Crkvena ograničenja polako počinju da slabe nakon što su uspostavljene jake trgovačke veze sa Levantom i Egiptom. Priobalni gradovi u Italiji postaju i posrednici za izvoz robe u unutrašnjost kontinenta. Tada počinje uspon poznatih bankarskih porodica i širenje delatnosti van granica ondašnje Italije.
Najpoznatija je bila banka porodice Mediči, koja je uspostavljena 1397. godine u Firenci. Ona je već sredinom 15. veka imala svoje kancelarije i u Rimu, Milanu, Veneciji, Ženevi, pa čak i u Londonu. Svaka filijala se finansirala samostalno, ali je kancelarija u Firenci imala najveći udeo. Knjige su se jednom godišnje nosile u Firencu kako bi prošle godišnju reviziju. Članovi porodice Mediči bili su mecene, odnosno, pokrovitelji umetnosti i kulture. Finansirali su velike umetnike toga doba, između ostalog i Mikelanđela.
U tom periodu se javlja i poznata porodica Fuger iz Augzburga. Međutim, oni su imali mnogo veći kapital od italijanskih kolega. Svoje ogromno bogatsvo stekli su davanjem zajmova, a bili su i uspešni trgovci začinima, svilom i vunom preko luke Antverpen. Njihovi klijenti su bili Tjudori i Habzburzi. Zajmovi Habzburzima finansirani su velikim delom putem tržišta u Antverpenu i davani su uz rast od oko 4% godišnje. Zanimljivo je da će im upravo Tjudori i Habzburzi doći glave. Nakon Tridesetogodišnjeg rata morali su da im izbrišu dug i izgubili su veliki profit.
Vođstvo na bankarskom tržištu tada preuzimaju Holanđani.
Prve moderne banke
Adam Smit, škotski ekonomista i etičar
U 16. veku dolazi do stvaranja apsolutističkih monarhija. Bankari su postali deo strukture vlasti – dobijaju monopol na rudnike, pravo prikupljanja poreza i trgovine sa kolonijama. Oni su bili u dobrim odnosima sa evropskim dvorovima – Đenovljani sa španskim dvorom, Fugeri sa Nemačkim Carstvom. Poznato je da je bankar iz Antverpena finansirao rat Karla V protiv Francuske 1552. godine.
Papirni novac se pojavljuje tek u 17. veku. Vezuje se za izdavanje priznanica za primljeni robni novac (zlatnike i srebrnjake) koje su vlasnici deponovali kod bankara i za uzvrat dobijali sertifikate ili menice. Bankari su počeli da daju zlatnike na kredit ili su izdavali menice na osnovu tih zlatnika. Vremenom, menice više nisu imale pokriće u zlatu.
Nakon osnivanja Engleske banke 1694. godine, London je postao svetski finansijski centar i ostao je na toj poziciji sve do kraja Prvog svetskog rata. Zahvaljujući uspostavljanju veza sa severnoameričkim i orijentalnim tržištem, bankari su se u prvoj polovini 18. veka usmerili ka finasiranju internacionalne trgovine i investiciono bankarstvo. Tada su i dve poznate porodice Baring i Rotšild otvorile svoje trgovačke banke u Londonu i sačuvale su svoj dominantan položaj do danas. Zanimljivo je da su Rotšildi finansirali obe sukobljene strane u Napoleonovim ratovima, i Francuze i Engleze.
Veliki uticaj na razvoj bankarstva imao je i čuveni ekonomista Adam Smit (1723-1790.). Zalagao se za slobodniji pristup bankarstvu.
Banke 20. i 21. veka
U savremenim novčanim sistemima novac nema pokriće u plemenitim metalima i nikakvu materijalnu vrednost. To daje mogućnost za neprekidno kreiranje novca, što ga obezvređuje. Zato, danas, merama ekonomske politike država nastoji da obezbedi ravnotežu u privredi. Banke se nisu mnogo menjale od 18. do 20. veka – sve do tzv. tehnološke revolucije.
Čovečanstvo je za nešto više od 50 godina došlo od prvih kreditnih kartica do kriptovalute. Međutim, tradicionalne banke se ustručavaju da ih koriste verujući da je rizik veći od potencijalne koristi. Neka regulatorna tela nastoje da promene mišljenje banaka verujući da bi ta novina mogla pozitivno da utiče na finansijske institucije i započne novu eru inovacija i efikasnosti.
Zastupljeno je mišljenje da banke mogu mnogo doprineti u razvoju kripto industrije, pre svega, u pogledu sigurnosti i kroz dalji razvoj blockchain tehnologije. U svakom slučaju, ako imamo u vidu rapidni napreda internet bankarstva i tehnologije, ne možemo ni da zamislimo šta nas sve čeka kroz koju godinu. Možda, banke kakve smo do sad poznavali neće ni postojati, ili će odgovoriti izazovu kakve su kriptovalute.
