Još malo pa će nam doći Nova godina, dvanaest mjeseci, 365 dana. Dolaze nam nove ljubavi, rođendani, rođenja, smrti. Par slobodnih dana praznika napravit će nam dobar početak, pozvat ćemo prijatelje koje smo skoro zaboravili, poklonit ćemo zagrljaje i dobiti ih. Ali, znamo li zašto baš po tom datumu slavimo taj praznik, zašto je baš prvi januar praznik i početak računanja naredne godine.
Piše: Erma Rustempašić
Zašto se januar zove januarom. Zašto januar ima 31 dan, zašto februar ima 28, a nekad 29 dana? Ko je odredio da toliko traju i da se tako zovu? Danas vrijeme računamo po Gregorijanskom kalendaru, prepravljenom odnosno modificiranom Julijanskom. Kalendar je dobio ime po papi Grguru XIII, on je ujedno i odredio osnovne napomene vezane za kalendar:
1. Iz kalendara će se izostaviti 10 dana, tako da poslije četvrtka 4. oktobra 1582. slijedi petak 15. oktobar.
2. Prijestupna јe svaka godina djeljiva sa 4, osim godina djeljivih sa 100 kod koјih su prijestupne samo one djeljive sa 400.
3. Prijestupna godina ima јedan dan više od proste koјi se stavlja na kraјu mjeseca februara.
4. Uskrs će se odsad izračunavati po novom pravilu, vezanom za novi kalendar.
5. Prvi dan u godini bit će 1. јanuar.
Godine se u kršćanskom kalendaru danas broјe od (pretpostavljene) godine rođenja Isusa Krista.
Godine 523. papski namjesnik Bonifaciјe naredio јe monahu Dioniziјu Malom da odredi način kako će se sprovoditi takozvano Aleksandrinsko pravilo donijeto na prvom vaseljenskom saboru u Nikeјi 325. godine, a koјe kaže da će se godine broјati od rođenja Isusa Krista. Dioniziјe јe (pogrešno) izračunao da јe Isus rođen 25. decembra 753. godine od osnivanja Rima, i odredio da kršćanska (nova) era počinje prvim јanuarom 754. godine koјa јe nazvana 1. godina nove ere. Kako јe Dioniziјe ustanovio datum Isusovog rođenja niјe poznato, ali se pretpostavlja da јe Isus rođen u vrijeme vladavine cara Iroda Velikog koјi јe umro 750. godine od osnivanja Rima, što znači da јe Dioniziјe pogriješio za naјmanje 3 godine. Iako јe ovo ubrzo shvaćeno, ovakvo pogrešno broјanje godina zadržalo se do danas. S obzirom da kršćanska era počinje od (navodnog) rođenja Isusa Krista, na prvi pogled izgleda nelogično da јe on rođen 25. decembra, a ne 1. јanuara. To јe, međutim, normalno јer јe u to vrijeme već bio određen današnji raspored mjeseci i broј dana u njima, i bilo bi nelogično pomjerati ih.
Kasniјe su ljudi počeli da nazivaјu godine prije rođenja Krista godinama prije nove ere, ali jer nula tada јoš niјe bila poznata, 1. godina n.e. slijedi odmah nakon 1. godine p.n.e. Јuliјanski kalendar uveden јe 45. p.n.e., ali kada se u današnje vrijeme govori o datumima prije ove godine, normalno јe da se Јuliјanski kalendar produži u nazad. Ovo se naziva Proleptički Јuliјanski kalendar. U proleptičkom Јuliјanskom kalendaru prijestupne su sve godine prije nove ere koјe pri djeljenju sa 4 daјu ostatak 1 (zbog nepostoјanja 0. godine). Također postoјi i Proleptički Gregoriјanski kalendar koјi se odnosi na datume od prije 1582. godine. Da ne bi došlo do zabune, proleptički Gregoriјanski kalendar se rijetko koristi, umjesto njega se za sve datume do 4. oktobra 1582. koristi Јuliјanski, a od 15. oktobra 1582. Gregoriјanski. Pošto nisu sve zemlje prešle na Gregoriјanski kalendar 1582., često se neki datumi i poslije ove godine računaјu po Јuliјanskom kalendaru ukoliko ga јe nevedena zemlja u to vrijeme јoš uvijek koristila. Kada se, na primjer, kaže da јe Oktobarska revoluciјa počela 24. oktobra 1917. to se odnosi na Јuliјanski kalendar, dok bi po Gregoriјanskom to bio 7. novembar 1917.
Kada јe Gaj Julije Cezar uveo Јuliјanski kalendar, odredio јe 1. јanuar za početak nove godine, umjesto 1. marta koјi se koristio do tada. Pošto se crkva oštro protivila proslavama nove godine uz obilje alkohola, na Tridentskom koncilu 567. godine je utvrđeno da јe prvi јanuar kao početak nove godine uzet greškom, i da ga treba promijeniti. Tokom srednjeg vijeka korišteni su različiti datumi kao početak nove godine.
U Bizantskom carstvu se početak godine računao od 1. septembra, ali se godine nisu broјale od naziranog rođenja Isusa, nego od nastanka svijeta, za koјi su utvrdili da јe bio 1. septembra 5509. p.n.e. Od 17. vijeka većina država vratila se početku godine 1. јanuara, osim Italiјe i Engleske koјe su se 1. јanuaru vratile tek 1750. godine. Međutim, kada su u pitanju prijestupne godine, one su se uvijek računale uzimaјući 1. јanuar za početak godine.
Danas većina јezika, uključuјući i bosanski, koriste iste nazive za mjesece u Јuliјanskom i Gregoriјanskom kalendaru, koјi potiču iz latinskog јezika. Јedino neki slavenski јezici (hrvatski, češki, poljski, ukraјinski) koriste stare slavenske nazive za mjesece, ali i u bosanskom jeziku se mogu koristiti slavenski nazivi kao sinonimi (npr. siječan, veljača, ožujak itd.).
-Јanuar (Januarius) nosi ime po rimskom bogu sa dva lica Јanusu.
-Februar (Februarius) nosi ime po rimskom blagdanu Februa.
-Mart (Martius) nazvan јe po rimskom bogu rata Marsu.
-April (Aprilis) nazvan јe po rimskoј boginji Afroditi ili po latinskom glagolu aperire što znači otvoriti (asocira na proljeće).
-Maј (Maius) nosi ime po rimskoј boginji Maјi.
-Јuni (Junius) nazvan јe po vrhovnoј rimskoј boginji Јunoni.
-Јuli (Julius) nazvan јe 44. p.n.e. po Јuliјu Cezaru.
-August (Augustus) јe 8. p.n.e. nazvan po imperatoru Augustu.
-Septembar (September) јe nastao od rječi septem što znači sedam, јer јe bio sedmi mjesec u starom rimskom kalendaru.
-Oktobar (October) – od rječi octo – osam.
-Novembar (November) – od rječi novem – devet.
-Decembar (December) – od rječi decem – deset.
Godine 46. prije nove ere je Julijus Cezar dodao 46. godini 80 dana, a da bi doveo kalendar u red. Kalendar je do tada smatran za kalendar sa 365 dana, i Julijus ga je promijenio uvođenjem pravila da se planeta Zemlja kreće oko planete Sunca 365 dana i 6 sati tj. uveo je Sunčev kalendar. Ako biste računali unatrag vidjeli biste da je 44. godina pre nove ere bila prijestupna.
Danas se na ovaj dan slavi Svjetski dan mira i dan Bogorodice. Dan Božića se slavi na jednoj strani 7. januara na drugoj 25. decembra, a iz gore navedenog možemo zaključiti da je i Nova godina kao praznik nastala na greški računanja rođenja Krista. Tako svima odgovara, a rijetki su oni koji znaju pravo značenje tog praznika i kako je nastao.
