Zanimljivosti o egzoplanetama i tehnikama njihovog otkrivanja
Michel Mayor, švicarski astrofizičar, profesor astrologije na Sveučilištu u Ženevi, naučnik je koji je 1995. godine otkrio prvi egzoplanet, nazvan 51 Pegasi B, po zviježđu Pegaz kome pripada. Ovaj planet udaljen je od Zemlje 50 svijetlosnih godina. Danas, skoro dva desetljeća nakon ovog svog otkrića, Mayor tvrdi da većina zvijezda ima svoje male planete.
Mnoga astronomska istraživanja koja se neprestano provode ukazuju na postojanje 200 do 500 milijardi zvijezda samo u našoj galaksiji, što dovodi do zaključka da Mliječni put broji više od 1.000 milijardi planeta. Od tog ukupnog broja, negdje oko 100 milijardi pripada istoj skupini kao i Zemlja. U tu skupinu spadaju i Merkur, Venera i Mars, kao i svi njihovi kameniti “rođaci”. Drugoj skupini koja je višestruko brojnija pripadaju tzv. gasni divovi, nalik Jupiteru, Saturnu, Uranu i Neptunu.
Michel Mayor
U maju 2016. godine NASA je obavijestila javnost da je njihov teleskop “Kepler” otkrio 1.284 novih planeta, a procjenjuje se da je među njima oko 550 onih koji pripadaju skupini kamenitih. U naseljivu zonu spada 9 novootkrivenih, tako da je do sada ukupno otkriven 21 potencijalno naseljiv egzoplanet, a najbliži se nalazi na 11 svjetlosnih godina od Zemlje.
Michel Mayor kaže da planeta ima svuda i u tolikom broju da je sve rjeđi slučaj da istraživači nalete na neku zvijezdu koja nema svoj planet.
Nakon njegovog otkrića prvog egzoplaneta prije dvadesetak godina, astronomi su koristili nerazvijene uređaje i uz mnogo, mnogo truda i muke otkrivali su tek po neki pojedinačni planet. Međutim, od početka novog milenijuma pa do danas teleskopska tehnika napreduje ogromnom brzinom i u dubinu vasione se lansirjau sve savršenije zamke, opremljene raznim uređajima – lovcima planeta. Umjesto pojedinačnog, u toku je sezona lova na veliko, ribolovci bi rekli da se „s udica prešlo na mreže“.
Timovi istraživača počeli su pronalaziti grupe planeta, na planiranim tačkama, ali i na mestima gdje niko nije očekivao da će ih biti i čije se promatranje smatralo paradoksalnim – oko patuljastih zvijezda, oko zvijezda divova, oko mrtvih zvijezda…
Do danas je ukupno otkriveno 3.422 egzoplaneta, najviše zahvaljujući razvijenim tehnikama promatranja. Metode su uglavnom neizravne, zasnovane na zapažanju poremećaja uzrokovanih djelovanjem planeta koji kruže oko zvijezde koja se promatra. Najbolje su istraženi oni egzoplaneti koji su otkriveni kombinacijom većeg broja tehnika. U procesu njihovog otkrivanja koriste se razne zanimljive tehnike, ali je ukupno 5 tehnika do sada dalo najbolje rezultate.
Spektroskopija – Usled delovanja sile gravitacije koja privlači planet javljaju se oscilacije u kretanju njegove zvijezde. Te oscilacije izazivaju treperenje koje stvara promene u svjetlosnom spektru zvijezde, a tu promenu registrira teleskop.
Gravitacijska optika – Na svojoj putanji zvijezda i njezin planet prolaze pored drugih, mnogo udaljenijih zvijezda. Tada se javlja efekt “gravitacijske lupe”, koji osvjetljava zvijezdu koja se promatra što omogućuje da njezin planet bude zabilježena teleskopom.
Fotometrija – Kada planet prolazi ispred svoje zvijezde, dolazi do njegovog djelomičnog zamračenja, koje uzrokuje i smanjenje svjetline zvijezde. To je pouzdan i jasan signal da promatrana zvijezda ima svoj planet.
Infracrvena fotografija – Teleskopi su opremljeni koronagrafom, koji umanjuje bleštavost zvijezda i omogućava izravno fotografiranje njihovih planeta.
Astrometrija – Zvijezda koja ima svoj planet, dijeli s njim isti centar gravitacije, što izaziva oscilovanje zvijezde na njenom putu, a te oscilacije bivaju zabilježene teleskopom.
