Saopštenje povodom objavljivanja Nacrta zakona o izmjenama Krivičnog zakonika RS: „Jednom ustanovljena prava ne treba umanjivati ili oduzimati“

Kuća ljudskih prava Banjaluka izražava žaljenje, zabrinutost i čuđenje odlukom Vlade Republike Srpske da pristupi izmjenama Krivičnog zakonika Republike Srpske samo sa jednim ciljem – izbacivanja termina „rodni identitet“ iz zakonskog teksta.

Izražavamo žaljenje i zabrinutost, jer se na ovaj način sužava postojeća lista eksplicitno nabrojanih zaštićenih karakteristika ličnosti, što je u suprotnosti sa načelom da se jednom ustanovljena prava ne umanjuju ili oduzimaju, ali i sa praksom Evropskog suda za ljudska prava.

Iako Evropska konvencija o ljudskim pravima ne nabraja eksplicitno sve zaštićene karakteristike, Evropski sud za ljudska prava je, kroz svoju sudsku praksu, priznao širi niz karakteristika uključujući „dob“, „zdravlje“, „bračni i porodični status“, „imigracijski status“ i, između ostalog, „rodni identitet“. Time je ovaj sud značajno proširio opseg zaštićenih karakteristika prema Evropskoj konvenciji, koja je neposredno primjenjiva u našem pravnom sistemu, i to je praksa koju bismo i mi trebali slijediti.

Svjesni smo da, uprkos predloženim izmjenama, „rodni identitet“ ostaje implicitno zaštićen pod klauzulom „drugog ličnog svojstva“, međutim isključivanjem rodnog identiteta iz popisa eksplicitno zaštićenih karakteristika daje se mogućnost sudijama da u svakom konkretnom slučaju cijene da li je i to zaštićeni osnov ili pak ne.

Bez jasnog zakonskog priznanja, teško je boriti se protiv diskriminacije, nasilja i zlostavljanja koje doživljavaju pripadnici/e manjinskih i ranjivih grupa.  To može dovesti i do povećavanja rizika od izostanka zaštite od nasilja za ljude sa različitim rodnim intentitetima, jer nadležni organi neće imati jasne smjernice kako da reaguju. Tako se npr. može desiti da zločini iz mržnje prema osobama sa različitim rodnim identitetima neće biti prepoznati kao takvi od strane nadležnih organa, što može dovesti do blažih kazni za počinitelje ili u nekim situacijama i do potpunog izostanka pravne zaštite za žrtve.

S druge strane, naše čuđenje pobudila je brzina kojom je Vlada Republike Srpske odreagovala na zahtjev za ovim izmjenama. Naime, od januarskog twitta predsjednika Milorada Dodika da je „neprihvatljivo da se na mala vrata uvodi rodna ideologija“ u zakone, preko zvaničnog zahtjeva za izmjenama Krivičnog zakonika Republike Srpske, pa do junske odluke Vlade RS, prošlo je manje od pet mjeseci! Mnoge druge inicijative organizacija civilnog društva u Republici Srpskoj godinama čekaju da budu razmatrane, pa je ova brzina odlučivanja neočekivana i vraća nam vjeru da bi neke od tih inicijativa mogle biti razmatrane, pa čak i prihvaćene! (kao što je, npr. 10 godina stara inicijativa o uspostavljanju Alimentacionog fonda u Republici Srpskoj).

Osim brzine, naše čuđenje izaziva i činjenica da je Vlada Republike Srpske, na ovaj način, zapravo samoj sebi skočila u usta, poništavajući ekspertski rad svojih sopstvenih uposlenika koji su činili Radnu grupu za izradu Zakona o zaštiti od nasilja u porodici i nasilja prema ženama od kojeg se, na kraju, „zbog neprihvatljive rodne ideologije“ odustalo. U radnoj grupi sjedili su predstavnici šest ministarstva Vlade Republike Srpske, te predstavnici Okružnog javnog tužilaštva Banja Luka, Okružnog suda u Banjoj Luci, Gender centra, i jedne organizacije civilnog društva.

Izgleda da je Vlada Republike Srpske odlučila da zanemari mišljenja i znanja sopstvenih stručnjaka i ženskih nevladinih organizacija, čime su propustili priliku da unaprijede i osavremene postojeći zakonski okvir koji se tiče zaštite od svih oblika rodno zasnovanog nasilja kojem su žene nesrazmjerno više izložene. Izgleda da su nečiji uski i stranački interesi dobili prioritet nad društveno korisnijim zakonskim prijedlozima. Prijedlog za uklanjanje „rodnog identiteta“ s eksplicitnog popisa izričito zaštićenih karakteristika u Krivičnom zakoniku Republike Srpske je regresivan korak koji, prividno, umanjuje opseg pravne zaštite dostupne ranjivim pojedincima i grupama.

Ovaj potez djelotvorno potkopava značajan napredak koji je postignut u očuvanju i unapređenju individualnih ljudskih prava i sloboda u Republici Srpskoj.
Podsjećamo izvršnu i zakonodavnu vlast u Republici Srpskoj da je imperativ održavati i proširivati, umjesto ograničiti, eksplicitni popis zaštićenih karakteristika kako bismo odražavali našu predanost ljudskim pravima i pružili jasnu, nedvosmislenu zaštitu za sve pojedince/ke.