Foto: Ringier
Uz sve nevolje, koje su nas prošle godine zadesile, mnogima je 2022. ostala u sjećanju zbog jedne neobične vijesti: u opštini Jezero svečano je otvoren bankomat!
Ali, kad se uzme u obzir kakva je situacija u drugim malim opštinama, izgleda da svečano otvaranje bankomata i nije neki paradoks.
Jer, nedaleko od Jezera, u nekoliko krajiških opština na granici Republike Srpske i Federacije BiH, bankomat je pravo čudo tehnike, a bankarske usluge su na dugom spisku onog što stanovnicima ovih mjesta nedostaje.
I banke odlaze
U Bosanskom Grahovu i Glamoču, opštinama u Kantonu 10 Federacije BiH, sa većinskim srpskim stanovništvom, nema nijednog bankomata. U susjednom i Bosanskom Petrovcu bankomat, doduše, još postoji, ali u ovom gradiću nema nijednog šaltera banke.
Bez jedine banke u gradu bi, prema saznanjima Srpskainfo, uskoro mogao ostati i Drvar, mada načelnica ove opštine Dušica Runić kaže da „nema takvih saznanja“.
Da li će „Poštanska štedionica“, bivša „Komercijalna banka“, nakon povlačenja iz Drvara ukinuti i jedini bankomat u ovom gradu, uskoro ćemo saznati.
Nije mnogo bolja situacija i na drugoj strani entitetske linije, u Republici Srpskoj. I u Driniću je nedavno zatvorena jedina banka, a u Istočnom Drvaru, jednoj od najmanjih opština u RS, ni banke ni bankomata nije nikad ni bilo. Ista je situacija i u opštini Krupa na Uni.
Gdje se liječiti?
U Šipovu, doduše, građani imaju gde da plate račune ili podignu novac, ali ako im zatreba, recimo, usluga ljekara specijaliste – mrka kapa.
Marginalizovani su i stanovnici malih i nerazvijenih opština u drugim dijelovima Republike Srpske.
Tako u Kalinoviku nema ni banke ni bankomata, ali ni pravog vrtića. U adaptiranom prostoru osnovne škole djeluje samo igraonica, ali pitanje je da li bi vrtić, da ga ima, u Kalinoviku imao ko da pohađa.
Predškolske djece u ovom gradiću ima jedva desetak, a i broj đaka u osnovnoj školi je sveden na oko stotinu. I ljekari specijalisti rijetko dolaze u Kalinovik.
Ni opština Berkovići nema ni banke ni bankomata, pa za bankarske usluge mještani moraju putovati u Stolac ili Bileću.
Digitalizacija bez interneta
U ovoj opštini u Domu zdravlja rade samo dva tima porodične medicine, a kome treba pregled specijaliste mora putovati u Trebinje ili Nevesinje.
Dugo bi trajalo nabrajanje čega sve nema u izrazito nerazvijenim opštinama Republike Srpske, ali dovoljno je reći da neke opštine nemaju čak ni prodavnicu, kiosk, ni osnovnu školu.
Uprkos tome, stari/novi predsjednik Vlade RS, Radovan Višković je, u ovom, kao i u prethodnom mandatu obećao da je “ravnomjeran razvoj lokalnih zajednica u Srpskoj” jedan od prioriteta Vlade.
U svom ekspozeu premijer Višković je nedavno čak istakao da je „digitalizacija u jedinicama lokalne samouprave“ jedan od pet prioriteta nove Vlade RS.
Kako bi mogla izgledati digitalizacija u malim skrajnutim opštinama, koje kubure čak i sa internet konekcijom, teško je zamisliti.
Da je Višković zadovoljan dosadašnjim dostignućima u „ravnomjernom razvoju lokalnih zajednica“ svjedoči i činjenica da je resorna ministarka Senka Jujić, jedna od ukupno petoro ministara iz prošlog saziva, koji su ostali u svojim foteljama.
Iz Ministarstva za upravu i lokalnu samoupravu RS hvale se brigom za nerazvijene i izrazito nerazvijene opštine, a pogotovo novcem uloženim u podršku ovim zajednicama.
– Ministarstvo pruža posebnu podršku nerazvijenim i izrazito nerazvijenim jedinicama lokalne samouprave, u cilju smanjenja razlika u stepenu razvijenosti i finansijskog opterećenja u izvršavanju nadležnosti. Od 2016. godine do danas, ovim opštinama je iz budžeta RS dodijeljeno ukupno 18 miliona KM, a samo tokom prošle godine tri miliona KM – navode iz Ministarstva uprave u odgovoru na upit Srpskainfo.
Pojašnjavaju da je novac iz republičkog budžeta namijenjen uglavnom za podršku proizvodnji, izvozu, osnivanju i razvoju malih i srednjih preduzeća, poljoprivrednoj proizvodnji i ruralnom razvoju, zaštiti životne sredine, izgradnji i održavanju komunalne infrastrukture, zdravstvenoj zaštiti stanovništva i pomoći socijalno ugroženog stanovništva i brigu o mladima.
Opustjela mjesta
Dodaju da je uz direktnu pomoć obezbijeđeno dodatnih 300.000 KM za sufinansiranje projekata jedinica lokalne samouprave. kako bi se podstakao njihov razvoj.
Uz to, Ministarstvo je, navode, od 2018. godine do sada podržalo realizaciju 76 projekata nerazvijenih i izrazito nerazvijenih opština, a radi se uglavnom o sufinansiranju projekata domaćih i stranih donatora.
– Jedan od prioriteta nove Strategije razvoja lokalne samouprave u Republici Srpskoj biće unapređenje sistema podrške nerazvijenim opštinama kroz razvijanje mehanizama dodatne materijalne i nematerijalne podrške – navode iz Ministarstva.
Jedna od mjera iz buduće strategije biće povećanje izvornih prihoda opština, te veće učešće u raspodjeli novca iz direktnih poreza, kao i „veće angažovanje jedinica lokalne samouprave kod povlačenja i efektivnog korišćenja bespovratnih sredstava donatorskih organizacija“.
Kada se uzme u obzir sve navedeno, ispada da Republika Srpska ima viziju za razvoj nerazvijenih opština, ima i novaca za podršku njihovom razvoju, a ipak, u Srpskoj ima opština koje nemaju čak ni školu, jer nema školske djece.
Šta u cijeloj toj priči ne štima? Je li strategija nakrivo nasađena, a novac nedovoljan ili neadekvatno uložen? Može li BiH „prepisati“ rješenja iz Njemačke, Austrije ili Slovenije, država koje čine mnogo da bi sačuvale svoja mala mjesta? Da li je kandidatski status za EU dobra prilika da se iz evropskih fondova izmami novac i za ove namjenu?
Zaboravili mali, ali bitan detalj
Zdravko Miovčić, stručnjak za lokalni i regionalni razvoj i direktor Agencije “EDA”. kaže da nema jednostavnog odgovora na ova pitanja, ali da zasigurno ključ nije u novcu.
– Jako je bitan lokalni kontekst i zato je zabluda da se od neke druge zemlje može prepisati recept za opstanak i razvoj malih opština. Ipak su u pitanju različiti modeli kulture; to su dubinske razlike za koje ne postoji isto rješenje – kaže Miovčić.
Dodaje da je ključ svega demografska obnova, jer bez ljudi nema opstanka. Kaže da je dobro što će se jedna od tri radne grupe nove Viškovićeve Vlade baviti inoviranjem strategije demografske obnove RS.
– Problem je, međutim, što RS nema strategiju demografske obnove, pa se nema šta inovirati. Premijerovi savjetnici su, izgleda, previdjeli taj detalj – kaže Miovčić.
On upozorava da teret demografske obnove ne smije biti na lokalnim zajednicama, jer ako bude tako, opet će se nejaki slomiti, a jaki profitirati.
– U takvom kontekstu bi veći i bogatiji gradovi, poput Banjaluke, odvukli i ono malo stanovnika iz malih mjesta, što bi ubrzalo njihov nestanak – zaključuje Zdravko Miovčić.
“PATULJASTE” OPŠTINE
U Republici Srpskoj status izrazito nerazvijenih ima 20 opština. Uz “stare” opštine Kalinovik, Kneževo, Lopare, Rudo, Srebrenicu, Čajniče i Šekoviće, na tom spisku su i takozvane “patuljaste” opštine nastale nakon Dejtonskog sporazuma i entitetskog razgraničenja, kada su status posebne lokalne zajednice dobili “okrajci” opština koje su pripale Federaciji BiH.
To su najmanje opštine u Srpskoj: Berkovići, Vukosavlje, Istočni Drvar, Istočni Mostar, Istočni Stari Grad, Jezero, Krupa na Uni, Kupres u RS, Novo Goražde, Osmaci, Oštra Luka, Pelagićevo i Trnovo. Sjedišta ovih opština su u selima, a neke od njih nemaju čak ni prodavnicu, niti poštu.
Zdravko Miovčić kaže da u rješavanju ovog, kao ni brojnih drugih problema vezanih za lokalni razvoj, fondovi EU ne mogu biti od pomoći.
– Nije sve u novcu, treba prije svega znati šta nam je cilj, a kad su u pitanju ove opštine, Repubika Srpska evo već 27 godina nije načisto koje su joj namjere – objašnjava Miovčić.
Srpska info
