Izraelsko-palestinski sukob: Rat koji traje duže od sto godina
Foto: Tanjug
Vlada Norveške saopštila je da je priznala Palestinu kao državu, a odmah iza njih to su učinili i Irska i Španija, a ako je suditi po najavama uskoro bi mogle i Slovenija, Malta i još neke države. Još ranije, to je učinla Švedska koja je prva država Evropske unije koja je to učinila.
U posljednjih nekoliko mjeseci, posebno nakon američke blokade na člnastvo Palestine u UN mnoge zemlje rekle su da planiraju priznanje istovremeno ističući da je to ključno za mir u regionu i da se samo na taj način može rješiti jedno od najkompleksnijih političkih pitanja u svijetu. Danas, iako su zemlje počele sa priznavanjem države Palestine, nije poznato u kojim granicama se to radi. Trenutno Palestina je Pojas Gaze i Zapadna obala. Između ove dvije teritorije nalazi se Izrael, i pitanje je kako će se na kraju sve završiti, odnosno u kojim granicama će Palestina eventualno biti priznata od strane UN-a. Osim toga, problem je i glavni grad te buduže države s obzirom da Palestnici smatraju da je to Jerusalim, onaj istočni dio, koji je u suštini pod dirketnom kontrolom Izraela, i kojeg Izrael smatra svojim gradom.
Kako je sve počelo?
Izraelsko – palestinsko pitanje traje duže od 100 godina. Kao prekretnicu, mnogi navode 1917. godinu kada se Velika Britanija, tačnije, njen ministar spoljnih poslova Artur Balfour javno saopštio da će pružiti podršku za stvaranje "nacionalnog doma za jevrejski narod". Praktično od tada počinje i velika jevrejska migracija u Palestinu i u periodu od samo 30-ak godina, od 1918. do 1947. godine jeverjesko stanovništvo u Palestini povećalo se sa šest na 33 posto. I prije 1918. godine Jevreji su bili prisutni u Palestini ali u malom broju, i Palestinci, odnosno Arapi uglavnom nisu bili nasilni prema njima smatrajući da nemaju snage za bilo šta. Ipak već krajem 19. vijeka sve vidljivije je da Jevreji imaju namjeru osnivanja svoje države na tom području, i zabrinuti demografskim promjenama, posebno nakon 1918. godine dolazi do sporadičnog nasilja. Treba naglasiti da je u tom periodu Palestina bila pod upravom Velike Britanije koja nije uspjevala, namjerno ili nenamjerno da situaciju drži pod kontrolom i sve je prepustila tek formiranim Ujedinjenim nacijama. U novembru 1947. godine UN usvaja Rezoluciju kojom odlučuje da mandat Velike Britanije u Palestini prestaje u maju 1948. godine istovremeno objavljujući plan o podjeli Palestine na dvije države, jevrejsku i arapsku. Jevrejima je po toj podjeli pripalo 55 posto države, a Palestincima 45 posto. Tada je planirano da oba dijela budu ekonomski ujedinjena s tim da grad Jerusalim ima poseban status. Protiv ove podjele i rezolucije glasale su sve arapske zemlje, koje su 30-ih godina u nekolko navrata predlagale planove o podjeli, međutim svi su bili odbijeni. Različit stav Jevreja i Arapa doveo je do rata.
Prvi izraelsko-arapski rat i stvaranje države Izrael
Odmah nakon što je prestao mandat Velike Britanije u Palestini, Izrael je 14. maja 1948. godine i u granicama koje je usvojio UN, progasio nezvisnost. Drugi dan, počeo je i Prvi izraelsko-arapski rat i to napadom arapskih država, članica Arapske lige (Egipat, Sirija, Transjordanija, Irak i Libanon) na Izrael. U tom ratu Izrale se održao na velikoj većini teritorije bivše Palestine koja se protezala od rijeke Jordan do Sredozemnog mora, ostatak je zauzeo Egipat koji je zauzeo Pojas Gaze i Transjordanija (kasnije Jordan) koja je zauzela istočni Jerusalim i Zapadnu obalu. Prvi izraelsko – arapski rat završen je u februaru 1949. godine primirjem koji su na ostrvu Rodosu potpisali Izrael i Egipat. Nakon tog rata izraleska teritorija bila je veća za oko 40 posto od prvobitnog plana UN-a i tada su kontrolisali oko 78 posto teritorije Palestine. Od dijelova Palestine koje su nadzirale arapske vojske prostor Zapadne obale rijeke Jordan anketirala je Transjordanija koja je 1949. godine promjenila ime u Jordan dok je područje Gaze bilo pripojeno Egiptu.
Drugi i Treći izraelsko – arapski rat
Nakon primirja 1949. godine, Arapi su izvodili akcije i često napadali Izrael poslije toga skrivajući se u susdjednim državama. U okotboru 1956. godine Izrale je napao Egipat (II Izraelsko-arapaski rat). Rat je uslijedio odmah nakon egipatske nacionalizacije Sueckog kanala, a Izrale se tada priključio britansko-francuskoj intervenciji i zauzeo Gazu i i Sinajskko poluostrvo. Nakon toga sve više jača palestinski otpor, i 1964. godine osniva se Palestinska oslobodilačka organizacija (PLO). Već tada i godinama unazad, najviše Egipat ali i Sirija i Jordan planiraju novi napad na Izrael, međutim pomognuti velikim svjetskim silama, i Izrael u junu 1967. godine napada Egipat. U tom ratu, Izrael zauzma Gazu, Sinaj, Golansku visoravan i Zapadnu obalu sa istočnim Jerusalimom, i zauzma teritoriju četiri puta veću od one koja mu je dodjeljenja rezolucijom UN-a. Ovaj rat koji je trajao samo šest dana i koji je završen 11. juna 1967. godine smatra se najvećčom pobjedom u istoriji Izraela.
Četvrti izraelsko – arapski rat (Jomkipurski rat)
U godinama nakon 1967. godine u Palestini jača oslobodilačka organizacija koja dobija sve više pristalica. Ova organizacija pravila je paralelne sisteme vlasti u okupiranim područjima često pribjegavajući terorizmu. Poniženi u ratu 1967. godine, Sirija i Egipat planiraju osvetu i u oktobru 1973. godine na veliki jeverski praznik Jom Kipur napadaju Izrael. Sirija kao primarni cilj postavlja oslobađanje ranije izgubljenje Golanske visoravni dok Egipat pokušava povratiti Sinajsko poluostrvo. Nakon borbi i ogromnih gubitaka na sve tri strane Izrael nakon prvobitnih problema preuzima inicijativu i počinje napredovati. Na sirijskom frontu dolazi na samo 40 kilometara od Damaska, dok je u Egiptu prešao Suecki kanal i došao do grada Suzea. U sve se uključuju SSSR koji podržava Egipat i njegovo rukovodstvo dok s druge strane SAD podržavaju Izrael i vrše pritisak da odustane od svojih ciljeva. Nakon nekoliko sedmica borbe rat doživljava svoj kraj. Epilog ovog rata su pregovori i djelimično povlačenje Izraela sa Sinaja i Golanske visoravni, a ubrzo nakon toga Egipat postaje prva arapska država koja je prizanala Izrael. Izraelsko povlačenje sa Sinajskog poluostrva završeno je tek 1982. godine.
Poslije ovog rata počinje "normalizacija" i Palestinci se u borbi sa Izraelom sve više oslanjaju na sebe i svoje vlastite kapacitete, a međusobno posvađani Arapi Palestince na određen način zaboravljaju.
Pojas Gaze, Zapadna obala i Jerusalim
Većina Palestinaca danas živi u Pojasu Gaze i Zapadnoj obali. Obe ove teritorije praktično kontroliše Izrael čija vojska kontroliše život na tom području. Na Zapadnoj obali i Golanskoj visoravni Izrael gradi naselja koja Palestinci ali i dobar dio svijeta osporavaju tvrdeći da na to nema pravo. Posebno je zanimljiv grad Jerusalim. Zapdana strana grada je dom Izraelaca i izraelske vlade i tu nema ništa sporno barem za svijet i tako će sigurno ostati u slučaju da Palestina i zvanično postane država. Ipak, istočni dio tog grada uključujući ključna jeverejska, muslimanska i hrišćanska mjesta, kao što smo već naveli zauzeo je Izrale 1967. godine. Grad je praktično podjeljen na dva dijela i dijeli ga tzv zelena linija, ipak sve kontroliše Izrael. Zauzimanje istočnog dijela Jerusalima od strane Izraela osudio je UN i većina članica tvrdeći da se radi o okupaciji. Za razliku od zapadnog Jerusalima, istočni Jerusalim smatra se prestonicom Palestine s obzirom da se tu nalaze njihove najveće svetinje. Ipak, i najveće svetinje Izraela su u istočnom dijelu. Problem u svijetu izazvala je odluka Donalada Trampa tadašnjeg američkog predsjednika koji je Jerusalim priznao kao glavni grad Izraela, međutim Evropa to ne priznaje tvrdeći da to mora biti glavni grad dvije države koje tu treba da nastanu.
