Domovi zdravlja u RS nisu sproveli preporuke o prevenciji malignih oboljenja
Foto: Pixabay
Uprkos invaziji karcinoma od kojih svakodnevno obolijeva sve veći broj građana, osam od devet domova zdravlja u Republici Srpskoj, koji su prije šest godina bili pod lupom revizora, nije sprovelo preporuke o prevenciji malignih oboljenja, koje su tek polovično ispoštovale i republičke institucije.
Pokazao je to naknadni revizorski pregled sprovođenja preporuka iz izvještaja revizije učinka “Prevencija malignih oboljenja”, koja je obavljena u februaru 2019. godine.
Osnovni cilj revizije prije šest godina bio je da bude ispitano da li nadležne institucije efikasno sprovode mjere ranog otkrivanja malignih oboljenja i da li te aktivnosti utiču na smanjenje posljedica. Zaključci iz 2019. godine pokazali su da iako postoje strateška i programska dokumenta koja obuhvataju rano otkrivanje malignih oboljenja, mnogi bitni upravljački elementi nisu bili definisani.
Najvažniji od njih su izostanak upravljačkog tima zaduženog za koordinaciju aktivnosti, monitoring, evaluaciju i kontrolu kvaliteta sprovođenja definisanih mjera, zatim način pozivanja ciljnih grupa, sistem izvještavanja i na kraju način finansiranja mjera za rano otkrivanje karcinoma. Revizija je prije šest godina utvrdila i da se preventivni pregledi, sa izuzetkom PAPA nalaza, nisu sprovodili u mjeri u kojoj je to bilo planirano, da je veliki dio tih pregleda obavljen kod pacijenata koji su veći imali izražene simptome ili su upisivani pregledi koji nisu ni obavljeni.
Takođe, baze podataka o sprovedenim pregledima za rano otkrivanje malignih oboljenja nisu obezbjeđivale tačne i potpune podatke neophodne za sagledavanje stanja ili praćenje rezultata sprovedenih pregleda.
Samo DZ Banjaluka obavio zadatak
S obzirom na to da sprovođenje mjera za rano otkrivanje malignih oboljenja u domovima zdravlja nije vršeno na efikasan način, zbog čega potencijali za uštede u zdravstvenom sistemu i koristi za društvo u cjelini nisu iskorišćeni, revizori su nadležnim institucijama naložili pet preporuka. Od toga su se tri odnosile na Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS, dok su se dvije odnosile na domove zdravlja u Banjaluci, Trebinju, Istočnom Sarajevu, Palama, Mrkonjić Gradu, Nevesinju, Ljubinju, Driniću i Trnovu.
- Naknadni pregled pokazuje da su Ministarstvo zdravlja u saradnji sa Institutom za javno zdravstvo i Fondom zdravstvenog osiguranja, kao i domovi zdravlja, preduzimali određene mjere i aktivnosti na sprovođenju preporuka, ali da stepen realizacije nije na potrebnom nivou. Od pet datih preporuka tri su u statusu sprovođenja, dok dvije nisu sprovedene - navedeno je u izvještaju revizora.
U dokumentu stoji da su aktivnosti nadležnih institucija na prevenciji i ranom otkrivanju malignih oboljenja u posmatranom periodu bile ograničene uslovima pandemije korona virusa, zbog kojeg je kompletan zdravstveni sektor radio u uslovima značajnih ograničenja te su fokus i napori zdravstvenog sektora bili skoro u potpunosti usmjereni na stavljanje pandemije pod kontrolu.
Resorno ministarstvo je imalo zadatak da ažurira postojeća i izradi nedostajuća strateška dokumenta koja se odnose na rano otkrivanja malignih oboljenja, ali i da izvrši analizu funkcionisanja mjera s ciljem identifikovanja raspoloživih sredstava te da uspostavi kapacitete za planiranje, sprovođenje, nadzor, evaluaciju i izvještavanje o rezultatima.
Kada su u pitanju domovi zdravlja revizori su i u naknadnim provjerama utvrdili da se preventivni pregledi ne sprovode, a kada se i sprovode to nije na način kako je to predviđeno stručnim uputstvom i medicinskom praksom. U tom pogledu samo je Dom zdravlja Banjaluka preporuku sproveo u potpunosti.
Direktorica Doma zdravlja u Driniću Smilja Bulajić ističe da je nedostatak kadra i opreme glavni krivac što nisu sproveli preporuke.
- Imamo ambulantu porodične medicine, laboratoriju i stomatološku ambulantu koje rade jednom sedmično. Ginekologa uopšte nemamo, nemamo rendgen i tu se priča završava. Naši pacijenti na redovne preglede moraju odlaziti u Banjaluku, koja je predaleko, a upravo ta daljina je jedan od razloga za negodovanje pacijenata kada im preporučimo preventivni pregled. Imamo sredovječne žene koje su kod ginekologa bile kada su rodile posljednje dijete, koje je već punoljetno - rekla je Bulajićeva.
Ona je dodala da ne zna ni kako će napraviti plan za prevenciju.
- Znam da ćemo morati nešto uraditi, ali ne znam kako. Kroz tim porodične medicine i redovne preglede nastojimo djelovati koliko možemo. Mlađi su malo svjesniji i zdravstveno prosvjetljeniji pa ih nastojimo upućivati na redovne ginekološke preglede, ultrazvuk dojki, kolonoskopiju i slično. Nažalost broj oboljelih od karcinoma konstantno raste. Već 24 godine radim u Driniću kao ljekar i situacija je gora nego ikada. Prethodna dva mjeseca svake sedmice smo imali po jedan karcinom, to je osam novih karcinoma - navela je Bulajićeva.
Rano otkrivanje izuzetno važno
I direktor mrkonjićkog Doma zdravlja “Dr Jovan Rašković” Dejan Gavrilović navodi za “Glas” da je nedostatak odgovarajućeg kadra osnovni razlog što nisu ispoštovali preporuke revizora.
- Idemo u pravcu povećanja broja edukacija i prevencija, ali nemamo dovoljno kadra. I period “kovida” je bio otežavajuća okolnost na putu sprovođenja preporuka - rekao je Gavrilović i dodao da se i u ovoj opštini nažalost bilježi rast broja oboljelih od karcinoma.
Invazija karcinoma različitih vrsta prisutna je i u Hercegovini, tvrdi direktorica Doma zdravlja u Trebinju Maja Mićunović.
- Mi nažalost nismo uspjeli realizovati preporuke, ali nadam se da ćemo uz pomoć i podršku lokalne samouprave uspjeti formirati centar za prevenciju malignih oboljenja. Koronu spominjemo svi kao izgovor, ali u ovom slučaju to zaista nije tačno. U vrijeme “kovida” smo imali veliki skok broja zaraženih i nije bilo vremena za bavljenje prevencijom. Tek lani smo počeli malo više da se bavimo tim - rekla je Mićunovićeva.
Da je prevencija i rano otkrivanje karcinoma izuzetno važno za “Glas” je ispričala i nacionalna koordinatorka za maligna oboljenja RS Zdenka Gojković, koja je istakla da se u Srpskoj situacija kada je riječ o prevenciji mijenja nabolje, ali da je neophodna šira strategija koja će definisati kako sprovoditi programe skrininga.
- Tokom 2008. godine sam vodila pilot-projekat skrining mamografije i tada je urađeno više od 34.000 mamografskih pregleda. Danas imamo znatno veći broj mamografa, znatno više radiologa koji se time bave, imamo Centar za dojku, onkološke konzilijume i situacija se popravlja, ali nam treba program prevencije na nivou države. U svijetu se vrši prevencija nekoliko karcinoma poput raka dojke, zatim grlića materice, kao i debelog crijeva, ali nije dovoljno napraviti samo skrining. Kada nešto otkrijemo, moramo imati svu prateću dijagnostiku i kapacitete da to možemo ispratiti - navela je Gojkovićeva.
Iako nema najnovijih podataka o broju oboljelih od karcinoma u Srpskoj, ona kaže da je kontinuirani rast očigledan.
- Praksa pokazuje da su zdravstvene usluge koje pružamo onkološkim pacijentima u porastu za oko 20 odsto - kazala je Gojkovićeva za “Glas”.
Faktori rizika
Zdenka Gojković ističe da su brojni faktori rizika koji dovode do karcinoma, od kojih je prvi pušenje.
- U našem društvu ne može se donijeti zakon o zabrani pušenja u restoranima, kafićima, javnim skupovima i gdje god se uđe sve je puno dima i svi puše cigarete, a upravo je to vodeći faktor rizika za brojna maligna oboljenja. Tu je i stil života građana koji sa sobom nosi gojaznost, nepravilnu ishranu, nedovoljan unos voća i povrća - navela je Gojkovićeva.
