Neponovljivi šarm Rahele Ferari

Izuzetne inteligencije i bogatog životnog i teatarskog iskustva, spremno je prihvatala sugestije reditelja ali se za uspeh svoje uloge starala sama. Često je u ulogama koje nisu bile glavne nastojala da traži bizarne detalje, upotrebi zavidnu glumačku maštu i lik uzdigne iznad značaja koji mu je dao pisac.

Među srpskim i jugoslovenskim dramskim umetnicima, izuzetno mesto pripada Raheli Ferari (1911-1994). Rođena je u jevrejskoj porodici u Zemunu, a osnovnu i srednju školu pohađala je u Novom Sadu. Član Srpskog narodnog pozorišta (Narodno pozorište Dunavske banovine) bila je od 1930. do 1940. godine. Od 1940. do 1941. igrala je u Umetničkom pozorištu u Beogradu, a tokom Drugog svetskog rata nije se profesionalno bavila glumom. Od 1945. do 1947. ponovo igra u SNP-u (Vojvođansko narodno pozorište), da bi od osnivanja Jugoslovenskog dramskog pozorišta u Beogradu (1947) bila njegov stalni član i prvak. Igrala je veliki broj uloga u komadima jugoslovenskih i stranih pisaca, sarađivala je sa najvećim rediteljima i bila zahvalan i dostojan partner velikanima ondašnjeg glumišta.

Na sceni Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, kao mlada glumica igrala je u “Svetom plamenu” (1930) Somerseta Moma, Ibzenovom “Gabrijelu Borkmanu” (1932), Šilerovoj “Spletki i ljubavi” (1932), Molijerovom “Uobraženom bolesniku” (1933). U istom ansamblu odgrala je veći broj uloga u komadima domaćih pisaca (Branislav Nušić, Milovan Glišić, Janko Veselinović). U Narodnom pozorištu Dunavske banovine, biće Gospođa Draga u Nušićevom “Dr” (1936), Vojvotkinja Molevrije u “Zelenom fraku” (1936), Ana Andrejevna u “Revizoru” (1937), Žermena Leskalije u Žarijevom “Šestom spratu” (1939). Mnoge glumačke kreacije ostvarila je tih godina u režijama Tomislava Tanhofera, Aleksandra Vereščagina i Slavka Lajtnera.

Prelaskom u Beograd, postala je stalni član tek osnovanog Jugoslovenskog dramskog pozorišta (1947), smeštenog u adaptiranoj zgradi Manježa. Već u prvoj deceniji ovog teatra ostvarila je niz značajnih uloga – Šjora Paškva u Goldonijevim “Ribarskim svađama” (1948), Gospođa Kandor u Šeridanovoj “Školi ogovaranja” (1948), Gospođa Zelenićka u “Rodoljupcima” (1949), Ksenija u “Jegoru Buličovu” (1951), Markiza Dorimena u “Građaninu plemiću” (1953). Uspešne uloge odigrala je i tokom narednih godina – Gospođa Ane u “Dubrovačkoj trilogiji” (1958), Ledi Markbi u Vajldovom “Idealnom mužu” (1961), Gospođa Higins u Šoovom “Pigmalionu” (1969, obnova 1977). Mnoge od pomenutih predstava, ostvarila su izuzetna rediteljska imena, kao što su: Bojan Stupica, Mata Milošević, Branko Gavela, Miroslav Belović, Paolo Mađeli.

Igrala je Rahela Ferari i u drugim pozorišnim kućama, a među najznačajnijim ulogama ostaće zabeležen lik Ebi u Keserlingovom komadu “Arsenik i stare čipke” (1961, Atelje 212), u režiji Milenka Maričića. Zapaženu aktivnost glumica je ostvarila na filmu, a posebno na televiziji, gde je igrala u dramama (“Porodični orkestar”, “Čaj u pet”, “Jastuk groba mog”) i TV serijama (“Levaci”, “Grlom u jagode”, “Babino unuče”). Iza uloga u pozorištu ostaju kritike, sećanja savremenika, fotografije, kao i retki tonski i televizijski zapisi, tako da danas nemamo potpunijih svedočanstava o kreacijama koje je u tetatru ostvarila Rahela Ferari. Reditelji, glumci, istoričari pozorišta zabeležili su mnoge anegdote, pominjali su specifičan glumičin humor, kao i uloge u kojima je Rahela Ferari najbolje reprezentovala svoje izražajne mogućnosti i utkala svoj osobeni umetnički lik.

Izuzetne inteligencije i bogatog životnog i teatarskog iskustva, spremno je prihvatala sugestije reditelja ali se za uspeh svoje uloge starala sama. Često je u ulogama koje nisu bile glavne nastojala da traži bizarne detalje, upotrebi zavidnu glumačku maštu i lik uzdigne iznad značaja koji mu je dao pisac. U zrelim glumačkim godinama uspevala je da slabosti pretvori u prednosti – svoj “bački” akcent i nesigurnost u “artikulaciji afrikata” koristila je kao “sredstvo tonske karakterizacije lika” (P. Marjanović). Po ritmu govora Rahele Ferari, zapisao je Velibor Gligorić, mogao se “predvideti uspeh njene pozorišne kreacije” te večeri. Mnoge od ovih osobina, uz sposobnost preobražaja i retko umeće da u tragičnim likovima pronađe elemente komičnog, omogućili su joj da bude podjednako dobar partner kolegama iz “serioznog miljea” kao i moderan “saigrač” najmlađoj generaciji naših glumaca.

Rahela Ferari je bila prvakinja i doživotni počasni član Jugoslovenskog dramskog pozorišta. Penzionisana je 1973. godine, ali i posle toga bila je prisutna na sceni ovog teatra, kao i u filmovima, dramama i TV serijama. U toku svoje umetničke karijere ostvarila je oko 200 likova u delima jugoslovenskih i stranih pisaca, pa se sa pravom može ubrojiti u najznačajnije glumce ponikle na vojvođanskom podneblju. Godine 1960. dobila je Oktobarsku nagradu Beograda za ulogu Ebi u predstavi “Arsenik i stare čipke” Ateljea 212, a 1964. Sterijinu nagradu za ulogu Sarke u “Ožalošćenoj porodici”. Glavni odbor Pozorja dodelio je Raheli Ferari 1981. Sterijinu nagradu za naročite zasluge na unapređenju pozorišne umetnosti i kulture. Žiri nagrade “Dobričin prsten” dodelio joj je ovo priznanje za 1986. godinu. Od 2007. jedna ulica u beogradskoj opštini Palilula nosi ime Rahele Ferari.

Poznato je da su radne obaveze kao i najveći deo glumičinog života obeležili Novi Sad i Beograd. Kao što je pomenuto, prestonica države se odužila Raheli Ferari dodelivši njeno ime jednoj ulici u opštini Palilula. Malo je reći da se radi o običnom previdu ako uzmemo u obzir da je u Novom Sadu pre nekoliko godina gospođa Ferari dobla ulicu na periferiji grada (naselje Adice). Iznenađenje je utoliko veće ako znamo da su komisije za promenu starih i dodelu novih naziva ulica i trgova mahom sastavljene od kulturnih poslenika. Dobro je što je u Novom Sadu ova umetnica dobila zasluženo obeležje, bar onako kao što ima u Beogradu. Jednostavno, postoje nadmetanja u kojima nije sramota stići posle prvoga.

Baka Elvira

“Grlom u jagode” je vrlo nostalgično i humorno intonirana priča o odrastanju i sazrevanju prve gradske generacije posle Drugog svetskog rata. Reditelj Srđan Karanović se odlučio za “dokumentaristički štih” cele serije, uz korišćenje arhivskih materijala i krajnje minimalistički, skoro privatni način glume. Scenaristi (Srđan Karanović, Rajko Grlić) precizno su oslikali tipične likove iz “lokalne karakterologije”, posebno lik bake Elvire (Rahela Ferari), dame iz viših krugova i klasa socijalizmom poništene društvene elite. Bane Bumbar (Branko Cvejić) pominje da je njegova baka “rođena kao treća ćerka novosadskog trgovca Paje Dobanovačkog”, i da je bila vaspitana po svim propisima i normama tadašnjeg vremena Novog Sada, Beča i Pešte.

“Kad sam ja putovala 1911. iz Beča u Osijek, moja simpatija Fridrih uzimao je dva nosača i trećeg za fikus”, jedna je od rečenica tipičnih za baku Elviru, koja se kroz celokupni tok serije trudi da održi fine manire u ponašanju i stare navike sa primesama avantura i romantike. Ovo je ujedno i jedna od najupečatljivijih televizijskih kreacija Rahele Ferari, uloga koja joj je donela kultni oreol posebno kod onih koji nisu imali prilike da je gledaju u pozorištu tokom najplodnijih glumačkih godina.

Autor: Siniša I. Kovačević, Kulturni Heroj