Molijer – nit’ većeg komičara, nit’ više (ne)prijatelja

Žan-Baptist Pokelin, poznatiji po svom umetničkom imenu Molijer, bio je francuski dramatičar i glumac, koji se smatra jednim od najvećih majstora komedije u zapadnoj literaturi. Među Molijerovim poznatijim radovima su Mizantrop, Škola za žene, Tvrdica, Tartif, Don Žuan, Građanin plemić, kao i mnogi drugi.

Piše: Kristina Jovanović

Život

Rođen je u bogatoj porodici, a nakon što je studirao na “Collège de Clermont“ (poznat pod sadašnjim nazivom “Lycée Louis le Grand“), Molijer je već bio pripremljen za početak života u pozorištu.Trinaestogodišnje iskustvo putujućeg glumca mu je pomoglo da usavrši humorističke sposobnosti, a onda je počeo i da piše kombinujući “commedia dell’arte“ elemente i prefinjenu francusku komediju.

Commedia dell’ arte je pozorišni stil poznat još kao improvizacija, koji je nastao u Italiji tokom 16. veka. U komediji je bilo unapred određen samo osnovni sadržaj i raspored kretanja glumaca, a tekst su glumci direktno improvizirali na otvorenoj sceni.

Kada je postao poznati glumac i pisac promenio je svoje ime u Molijer, jer njegov otac nije želeo da ima glumca u porodici, budući da je to za 17. vek bilo sramotno.

Pod pokroviteljstvom nekoliko aristokrata, uključujući i Filipa I, Molijer je nastupio pred kraljem u Luvru. Posle izvođenja klasičnih predstava od pisca Pjer Korneja i nekoliko sopstvenih farsa, Molijeru je bilo odobreno korišćenje sale “Petit – Bourbon“ u blizini Luvra, prostranoj sobi za pozorišne predstave. Kasnije, Molijeru je odobreno korišćenje i pozorišta u Palais–Royal-u. U oba mesta je pronašao uspeh među Parižanima sa svojim predstavama.

Molijer je oženio Armandu Bejart februara 1662. godine, retku glumicu tog vremena. Iste godine je premijerno izveo i predstavu “Škola za žene“, koja je nakon toga smatrana remek-delom. Ovaj komad je izazivao zabavu u ograničenom obrazovanju koje je nametnuto kćerima bogatih porodica, a koje se oslikavalo i na Molijerov vlastiti brak. Ovo delo i njegov brak privukli su mnogo kritika.

Vremenom, ozbiljnija opozicija se spremala fokusirajući se na Molijerov politički i privatni život. Takozvani “Parti des Dévots“ nastao je u francuskom visokom društvu, koji je protestvovao protiv Molijerovog preteranog „realizma“ i nepoštovanja, stvarajući određenu neprijatnost. Molijer je imao i druge neprijatelje, među kojima su bili i Jansenisti (hrišćanski teološki pokret) i neki tradicionalni autori. Međutim, kralj je izrazio solidarnost s autorom, garantujući mu penziju i pristao je da bude kum Molijerovom prvorođenom sinu.

U kasnijim, veselijim danima, Molijer je napravio sa kompozitorom i njegovim dobrim prijateljem Đovani Batisa Lulijem novi pravac, koji je veoma popularan danas, kombinovanjem baleta i pozorišta.

Predstava “Tartif“ je izvedena 1664. godine u Versaju i stvorila je najveći skandal u Molijerovoj umetničkoj karijeri. Njegov prikaz licemerja vladajućih klasa bio je shvaćen kao uvreda i nasilno je bio osporavan. To je takođe izazvalo gnev Jansenista, a zatim je i predstava bila zabranjena.

Molijer je bio obožavan od strane ljudi u Parizu i šire. Dela su bila napisana tako da budu lako razumljiva i povrh svega komična, što je nedostajalo tom periodu.

Iako su dobile naklonost suda i Parižana, Molijerove satire su privukle kritike od moralista i Rimokatoličke crkve. „Tartif“ i njegov napad na versko licemerje dobili su teško osuđivanje od Crkve, dok je Don Žuan bio zabranjen. Molijerov zahtevan rad počeo je da se oslikava na njegovo zdravlje, i 1667. godine je bio primoran da se povuče sa pozornice na određen period.

Smrt

Molijer je bolovao od tuberkuloze, neprimetno stečene, još kada je bio u zatvoru zbog velikog duga, kao mladić. Jedan od najpoznatijih trenutaka u životu Molijera je bio njegov poslednji: kada se srušio na pozornici u napadu kašlja i krvarenja, nastupajući u poslednjoj predstavi koju je napisao “Le malade imaginaire“ (Umišljeni bolesnik). Molijer je insistirao na održavanju predstave do kraja. Nakon toga, ponovo je krenuo još jedan kašalj, veće krvarenje. Umro je nekoliko sati kasnije, bez mogućnosti okajanja svojih greha, jer su dva sveštenika odbila da ga posete, a treći je stigao prekasno.

Prema francuskom zakonu u to doba, glumci nisu smeli biti zakopani na svetom tlu groblja. Međutim, Molijerova udovica, Armand, upitala je kralja da li njen suprug može imati „normalnu“ sahranu tokom noći. Kralj je pristao, i Molijerovo telo je sahranjeno u delu groblja napravljenom za nekrštenu decu .

Njegovi ostaci su odnešeni u Muzej francuskih spomenika 1792. godine, a 1817. prenose se na groblje Père Lachaise u Parizu, u neposrednoj blizini La Fonten-ovih.

Odziv na njegova dela

Iako su mnogi mislioci, verske vođe i lekari u Molijerovo vreme kritikovali njegov rad, nisu mnogo uticali na njegov veliki uspeh u javnosti. Vremenom, drugi pisci i pozorišta su počeli da oponašaju njegov dramatičan stil u Engleskoj i ostatku Francuske.

Tek u 19. veku, tokom francuske restauracije, Molijerove komedije doživljavaju popularnost i u krugu francuske javnosti i kritičara. Mnogi kritičari danas posvećuju pažnju njegovim delima sa filozofskog, religioznog i moralnog stanovišta koje je Molijer pripojio svojim delima.

Autor Marta Belinger ističe da je Molijer optužen za nepostojanje konzistentnosti, korišćenje neispravne gramatike, mešanja svojih metafora i korišćenja nepotrebnih reči samo da bi popunio sve linije. Takođe kaže da su sve ove stvari istina, ali one su sitnice u poređenju sa bogatstvom likova koje je opisivao, njegovim sjajnim smislom za humor i snalažljivošću za tehniku. Bio je svestan i oprezan senzibiliteta i patetike, ali umesto njih imao je moćnu melanholiju, koja održava neiscrpno veselje u delima i trijumfalnu vedrinu.

I pored svih kritika Molijer se smatra najboljim dramaturgom i ocem moderne francuske komedije.

Izvor: InterFon