Mit o primitivnom
U poslednje dve decenije istoričari umetnosti kritički su proučavali praksu zapadnih umetnika da preuzimaju teme i oblike iz nezapadnjačke umetnosti. Poznatija kao primitivizam, ova praksa postavlja složena pitanja. Moderne umetnike privukla su nezapadnjačka umetnička dela i iz estetskih i iz ideoloških razloga.
Pol Gogen. Odakle dolazimo? Ko smo? Kuda idemo?
Estetski, avangarda je u ovim delima videla sredstvo za bežanje od uticaja zapadnih umetničkih tradicija, posebno grčko-rimske. Kako su nezapadnjačka umetnička dela nudila alternativne načine shvatanja forme i prostora, umetnici su ih revnosno proučavali, sakupljali i oponašali. Ideološki, ta fascinacija nezapadnjačkim kulturama izdanak je XVIII veka, koncepta Žan-Žak Rusoa o „plemenitom divljaku“: verovanja da su neindustrijalizovani, nezapadni ljudi, manje civilizovani domoroci, mnogo „prirodniji“ i bliži prirodi nego zapadni Evropljani i da mogu mnogo direktnije izražavati svoje emocije, seksualnost i verska uverenja. Mnogi zapadni umetnici namerno su prihvatili pozapadnjačeni stil primitivizma oponašajući te kulture kako bi uneli energiju u svoja umetnička dela i pronašli aleternativu vekovnim standardima lepote, koje su mnogi smatrali iscrpljenim i nevažnim.
Među evropskim modernistima koji su sledili primitivizam bili su Pablo Pikaso i Ernst Ludvig Kirhner; obojica su skupljali umetničke predmete Afrike i Okeanije i iz njih crpeli nadahnuće. Međutim, pre nego što su evropski umetnici došli u dodir s afričkom ili okeanskom umetnošću, okrenuli su se seoskoj kulturi kako bi upoznali „primitivni“ život. Razvoj ove ideje, od domaće do egzotične, nalazimo na primeru Pola Gogena koji je tražio primitivnu inspiraciju u seljačkoj kulturi francuske pokrajine Bretanje, kao u Viziji posle propovedi pre nego što je otišao na Tahiti kao u Odakle dolazimo? Ko smo? Kuda idemo?. Agrarne kulture i one utemeljene na golom opstanku nisu bile jedini izvori za primitivizam. Na primer, Matisov razvoj plošnih dekorativnih uzoraka, vidljivih u Crvenom ateljeu, bio je inspirisan njegovim putovanjima po islamskoj severnoj Africi, regionu s naprednom trgovačkom ekonomijom i gradskim središtima. Prema tome, termin primitivizam upotrebljavamo kako bismo opisali pozajmljivanje iz različitih kultura koje su među sobom imale malo šta zajedničko osim svog mesta u zapadnoj imaginaciji. U potrazi za primitivnim izvorima neki umetnici su se čak okrenuli radovima dece ili umobolnih. Spremnost tih avangardnih umetnika da izjednače nezapadnjačka umetnička dela s radovima dece ili umobolnih kao jednako „primitivnih“ upozorava na široko rašireno mišljenje o nezapadnjačkim kulturama kao priprostim, nezrelim i iracionalnim. To mišljenje ignoriše istraživanja antropologa koji su takozvane primitivne kulture smatrali jednako složenim i sofisticiranim kao što je to zapadna civilizacija.
Uopšteno govoreći, kada su evropski umetnici gledali nezapadnjačku umetnost, nije im bilo stalo da je razumeju na isti način kao što su razumeli umetnost svojih kultura. Zato što su mnoge maske i druge rezbarije koje su stizale u Evropu na početku XX veka u osnovi bile plen kolonijalizma, informacije o njima često su bile izgubljene. Zapadni umetnici pristupali su tim predmetima a da nisu znali imena umetnika, da nisu poznavali kulture koje su ih proizvele, načine na koji su bili rezbareni i kulturni kontekst u kojem su izvorno bili upotrebljeni i posmatrani.
Do sredine XX veka, kada su mnogi antikolonijalistički pokreti već uveliko postojali, bilo je jasno da je zapadno ponašanje prema nezapadnjačkoj umetnosti i kulturi vrlo problematično. Područje postkolonijalnih studija nastalo je s objavljivanjem knjige Orijentalizam Edvarda Saida (1978). Said je tvrdio da su zapadna, naročito imperijalistička društva sebe definisala u suprotnosti s kulturom nad kojom su dominirala. Usredsredivši se na kolonijalističku literaturu, Said je pokazao da su nezapadnjačka društva bila okarakterisana kao necivilizovana, haotična i nasilna, i da su posmatrana u suprotnosti s razvijenim, racionalnim i dobronamernim društvima društvima zapada. Saidovo zapažanje podjednako se primenjivalo na vizuelno predstavljanje kolonizovanih kultura. U poslednje dve decenije istoričari umetnosti istraživali su političko i estetsko značenje primitivizma.
