Fridrihov panteistički pejzaž
U uzvišenim pejzažima nemačkog umetnika Davida Kaspara Fridriha (1774–1840) ljudska sudbina se razmatra kao hladna pustoš i uznemirujuća tišina. Njegove slike iz zrelog doba tako su radikalno odbacivale narativno istorijsko slikarstvo da su za njegovog života privukle slabu pažnju, iako je imao malu grupicu obožavalaca koji su ih kupovali. Dok se Tarner usredsredio na beznačajnost života i ljudskih napora suočenih sa svemogućim kosmosom, Fridriha zaokuplja prelaz od fizičkog zemaljskog oblika u duhovno biće koje pripada večnosti. Njegovi pejzaži su panteistički, što je specifično nemački pristup svetu, a detaljno razrađenim realističkim prizorima pripisuje metafizička svojstva koja im daju auru božanskog pristupa.
David Kaspar Fridrih. Opatija u hrastovoj šumi. 1809-1810. godine. Ulje na platnu, 111.8 cm x 174 cm. Nacionalna galerija, Državni muzej Berlin
Fridrih je rođen u imućnoj građanskoj porodici proizvođača sveća i sapuna u lučkom gradu Grajsfvaldu na obali Baltika koji je tada bio pod vlašću Švedske. Tu je našao surov pejzaž koji je poslužio kao izvor crteža koji su osnova mnogih njegovih slika. Crtanje je od 1794. do 1797. godine učio na akademiji u Kopenhagenu, a zatim je studiranje nastavio u Drezdenu u kojem je do kraja života imao atelje. Do 1807. godine radio je isključivo crteže, odbacujući ideju o istorijskim temama, a umesto toga izrađivao je topografske pejzaže među kojima mnoge iz baltičkih krajeva. Njegove slike će i dalje zadržati čvrst linearan crtež koji je on u to vreme razvio.
Njegovi crteži pejzaža postepeno su postajali metaforični, a često su izrađivani u parovima s cikličnim temama (na primer, doba dana ili godišnja doba). Tu praksu je nastavio u svojim ranim slikama među koje spadaju Monah pored mora u paru s Opatijom u hrastovoj šumi koje su naslikane između 1809. i 1810. godine. Prva od tih slika, koja je trebalo da bude postavljena na levoj strani i da bude prva protumačena, stavlja malu uspravnu figuru monaha naspram ogromnosti nadmoćnog, pretećeg neba, u pejzažu koji je tako ogoljen i apstraktan da su plaža, more i nebo svedeni na neodređene horizontalne trake. Istoričari umetnosti obično smatraju da se sahrana u Opatiji odnosi na tog monaha, delimično i zato što su grobari koji nose telo odeveni isto kao i monah na prvoj slici. Ako prva slika prikazuje misao o smrti, druga je prikaz same smrti, a na to upućuju i zamrznuto groblje, tužna posmrtna povorka, ogoljeni hrastovi, ostaci gotičke opatije i tmurno zimsko nebo u sumrak. Opatija i hrastovi koji imaju isti smisao čine ulaz kroz koji će proći pogrebna povorka. Religijska nada iskazana je raspećem postavljenim na portal. Ovalu na vrhu prozorske kamene čipke odgovara mladi mesec na nebu, simbol vaskrsenja. Svedoci smo posmrtnog obreda koji direktno povezuje opatiju i nebo. Kao što mesec kad se pojavi prolazi kroz različite faze, tako i sumrak vodi u noć posle koje će nastupiti zora i dan, a zima ustupa mesto proleću, letu i jeseni; tako će, nagoveštava nam slika, i posle smrti doći zagrobni život ili ponovno rođenje. Pa ipak, ovo je tako tmuran prizor koji nas navodi da posumnjamo u svoju sudbinu posle smrti i da se pribojavamo nepoznatog s onu stranu horizonta.
David Kaspar Fridrih. Monah pored mora. 1809-1810. godine. Ulje na platnu, 1,08 m x 1,7 m. Nacionalna galerija, Državni muzej Berlin
Na Fridriha je uticao panteizam teologa i prijatelja Gotarda Ludviga Kosegartena koji je držao propovedi na obali ostrva Rigena na Baltičkom moru, uzimajući zastrašujući i pusti obalni pejzaž kao metaforu Boga. Kosegartenov panteizam nije bio usamljen u Nemačkoj i uveliko je posledica pokreta Sturm und Drung čiji su nosioci Gete, Šiler i Herder.
Herder je pred kraj XVIII veka odigrao važnu ulogu u podsticanju nemačkog nacionalizma, političkoj manifestaciji romantizma koja je našla odraza i u Fridrihovom slikarstvu. U Poreklu jezika (1772) on je tvrdio da jezik nije dar božji, već da proističe iz kolektivnog iskustva nekog naroda i time je podstakao definisanje tog iskustva. Herder je, na primer, priredio antologiju nemačkih narodnih pesama, a braća Grim su sakupila narodne priče. Poniranje u daleku prvobitnu prošlost, u potrazi za svojim korenima, izrazito je romantičarska pobuda, jer je stvorila emotivnu povezanost među ljudima koja je po svojoj čvrstini bila sasvim različita od prethodne odanosti plemstvu. Gete je tvrdio da je gotička arhitektura izvorno nemačka, a ona, za razliku od klasicističkih građevina, ne počiva na proračunima, već na romantičarskoj intuiciji; katedrale su kao ogromni hrastovi koji čine veličanstvene severne šume.
Zato ne čudi što su najistaknutiji motivi na Fridrihovoj Opatiji gotička ruševina i ogoleli hrastovi za koje je znao da će ih posmatrači odmah prepozati kao nacionalne simbole. Slika je nastala u trenutku nacionalne krize. Godine 1810, nema još Nemačke, na nemačkom govornom području postoji jedino labava konfederacija od oko trista država i slobodnih gradova, a naziva se Svetim rimskim carstvom kojim nominalno vladaju austrijski carevi habzburške dinastije. Emocionalni zanos prema ujedinjenju bio je zatrt kad je Napoleonova vojska umarširala u te zemlje. Fridrihova ruševna opatija i ogoleli hrastovi simbol su gašenja nacionalnog zanosa, a zimska studen, mrtva tišina i tmurna svetlost sunca koje nestaje odraz su raspoloženja naroda, posebno samog Fridriha.
Izvor: tragomzvezda.net
