Diego Rodrigo de Silva y Velázquez

Postavši u 29. godini dvorski slikar, Velaskez je odjednom postao čuven i mnogo tražen. Radi veliki broj portreta članova kraljevske porodice i dvorskih velikaša, ali njegova najznačajnija slika iz tog prvog madridskog perioda je Bah sa pijanicima (Los Borrachos).

(Diego Rodriguez de Silva y Velasquez, 1599-1660.) je najveći španski slikar i jedan od najvećih u istoriji umetnosti.

Rodio se u Sevilji u porodici koja je pripadala nižem plemstvu. Od detinjstva je pokazivao talent za slikarstvo i otac ga je posle dovršene škole dao u atelje ekscentričnog Herere, kod koga je ostao samo nekoliko nedelja pa je prešao kod Pačeka, koji nije bio veliki slikar, ali je bio dobar učitelj. Njegovom kćerkom Huanom (Juana) Velaskez se u devetnaestaoj godini oženio.

Učio je više posmatrajući i studirajući prirodu, nego od svojih učitelja i starih majstora a, kao i svi njegovi mladi savremnici, pao je pod uticaj Karavađa, slikajući scene iz običnog, svakodnevnog žiovota, ali se već i tu nazire veliki budući slikar, koji će biti potpuno svoj. Međutim, ove intimne scene neće kasnje interesovati velikog majstora, jer je kao čovek bio miran, odmeren, zatvoren u sebe, držeći se uvek na odstojanju prema drugima.

Postavši u 29. godini dvorski slikar, Velaskez je odjednom postao čuven i mnogo tražen. Radi veliki broj portreta članova kraljevske porodice i dvorskih velikaša, ali njegova najznačajnija slika iz tog prvog madridskog perioda je Bah sa pijanicima (Los Borrachos). Polunagi mladi Bah je okružen ljudima iz naroda sa pijanim izrazima lica, pa je ova scena, po glavnoj ličnosti mitološka, stavljena u okvir običnog života.

1628. bio je u Madridu Rubens i on je izdejstvovao kod kralja da Velaskez dobije dvogodišnje odsustvo da bi otišao u Italiju, gdje je studirao i kopirao Ticijana i Veroneza a naročito Tintoreta, ne padajući pod bilo čiji uticaj, već koristeći iskustva i dostignuća velikih slikara za stvaranje svog sopstvenog stila. Među slikama koje je radio prilikom svog prvog boravka u Italiji, najznačajnija je Vulkanova kovačnica, opet jedna slika koja je mitološka samo po pojavi Apolonovoj među običnim kovačima. Oni su iznenađeni njegovi dolaskom, a naročito je nenadmašan izraz radoznalosti na licu jednog od njih (drugi zdesna). U Rimu je Velaskez izradio i nekoliko divnih, impresionistički shvaćenih pejzaža.

Po Velaskezovom povratku u Madrid, nastaje najznačajniji period njegovog stvaranja. Iako je radio slike sa najrazličitijim temama-religoznim, mitološkim, istorijskim i iz svakodnevnog živoota i u svakom ovom žanru stvorio remek dela, Velaskez je ipak najveći kao portretista. Dvor je živeo potpuno odvojeno od ostalog sveta i Velaskezovi portreti kralja i članova kraljevske porodice nisu bili namenjeni širokom krugu gledalaca, već su bili rađeni za kraljevske odaje, pa tako ličnosti na njima nisu prikazane u reprezentativnim pozama. Iz tog vremana je slika Vojvoda Olivarez na konju.

Naročito su interesantni Velaskezovi portreti neobičnih ličnosti iz kraljeve okoline, koje su karakteristične za atmosferu na španskom dvoru. Da bi se sumorni kralj razveselio uvedeno je zvanje dvoreske budale a na dvor su dovođeni i patuljci da razbiju čamu i da zabave dvorane. Jedna od dvorskih budala je ličio na kraljeva strica Don Hauna Austrijskog, pa je nosio njegovo ime.

Međutim, najznačajnija slika ovog drugog madridskog perioda je Predaja tvrđave Brede Špancima (Las Lanzas). Posle zauzeća grada (1625), Holnđanima, kao junacima, dozvoljeno je da ga časno napuste sa oružjem i zastavama. Jako je naglašena rasna razlika između vitkih i preplanulih Španaca i punih, plavih Holanđana. U pozadini je pred jutarnjim nebom dim požara, a iza grupe Španaca visoko se uzdižu 29 kopalja, po kojima je slika dobila svoj naziv (Las Lanzas). Sasvim desno je Velaskez predstavio sebe.

Iz tog vremena je i Krnisanje Marijino. Na ovoj, kao i na drugim Velaskezovim slikama sa religioznom tematikom, ličnosti su prikazane bez idealizovanja, pa je i njegova Bogorodica prava španska lepotica iz naroda.

1643. Velaskez je postavljen za kraljeva ađutanta i za nadzornika nada građenjem kraljevske galerije za koju je kupovao slike u Italiji 1649. i 1650. Za vreme ovog svog drugog boravka u Rimu izradio je portret Inocentia X , koji je jedan od najboljih papskih portreta.

Po povratku u Španiju, Velaskez je postao maršal dvora (1562.) a zbog druge ženidbe Filipa IV imao je i kao dvorski slikar mnogo posla radeći portrete kralja, kraljice Ane Austrijske i drugih članova kraljevske porodice, a naročito kraljeve kćerke ljubimice Margarete, čiji je najbolji portret onaj koji je izradio pred svoju smrt u divnoj crvenoj i srebrnastoj boji.

U strijim Velaskezovim godinama sve više se na njgovim slikama ublažuje kontrasta između svetlih i tamnih delova a sve jače dominira srebrnasto siva boja.

Vido je da u prirodi negde nema velikih površina u jednom tonu, da se boja predmeta menja prema svetlosti i dobu dana i da senke nisu potpuno tamne, pa se kod njega jedna boja preliva u bezbroj nijansi. Zato se i on smatra pretečom impresinizma.

Na slici Las Meninjas prikazao je Velaskez infantkinju Margaretu sa njenim dvorskim gospođicama u svom ateljeu. Levo je on pred palatnom, a kralj i kraljica se vide u ogledalu koje je u dnu slike.

Iz tog vremena je i njegova slika Tkalje tepiha (Las Hilanderas) sa scenama iz tkaonice u dva plana.

Filip IV je imao velikih neprilika sa Francuskom i da bi se sprovi rešili, on se u proleće 1660. sastao sa Lujem XIV u Pirinejima, pa je sporazum bio učvršćen ugovaranjem ženidbe Lujeve Marijom Terezijom, kćerkom Filipa IV. Velaskez je ovom prilikom imao mnogo posla kao dvorski maršal, a na povratrku se razboleo i u jesen iste godine je u Madridu umro.

Iako je njegovo slikarstvo prolazilo kroz razne faze, cilj mu je uvek bio da što vrenije prikaže ono što vidi, a svojim pogledom je prodirao u srž svega što je bilo pred njim, pa je na vrlo jednostavan način uspevao da da veoma sugestivnu iluziju stvrnosti.

Impulsportal/znanje.org