Vještice, opsesija koja traje
Foto: Ksenia Yakovleva/Unsplash
Popularnost vještica u popularnoj kulturi ne jenjava. U stvari, teško je pronaći bilo koju drugu mitološku figuru (osim možda vampira), koja je preživjela toliko dugo u simboličkom smislu kao što je to slučaj s likom vještice. Vještice traju na malim, ali i velikim ekranima u zadnjih pola vijeka.
Piše: Sandro Hergić
Televizijska slika vještice na njenim počecima je vjerno kopirala srednjovjekovne stereotipe o vješticama – to su bile ružne, gotovo deformisane stare žene sposobne isključivo za zlo. Iako crkva tog vremena nije isključivala mogućnost da se i muškarci bave vradžbinama, žene su ipak bile podložnije djelovanju mračnih sila. Prve dvije ekranizovane vještice na filmskom platnu su ona iz „Snježane i 7 patuljaka“ (1936.) i potom „Čarobnjak iz Oza“ iz 1939. U ovim izuzetno popularnim filmovima tog vremena te prve vještice su još uvijek stereotipno prikazane i crpe slike iz folklora (deformisane starice čija je je jedina svrha nanijeti zlo ljudima).
Vještice imaju posebno mjesto u američkoj kulturi, gdje zauzimaju bitno mjesto na početku američke istorije tokom čuvenih suđenja u Salemu u 17. vijeku, gdje su zbog religiozne paranoje mnoge žene bile optužene da sarađuju s mračnim silama. Promjene ovih stereotipnih prikazivanja vještica su bile postupne.
Postepeni ulazak u mejnstrim (mainstream) kulturu vještica dolazi formiranjem vika (Wicca) religije, čiju je istoriju izmislila egiptološkinja Margaret Marej (Margaret Murray) tridesetih godina prošlog vijeka. Ona u jednoj svojoj knjizi objavljenoj 1933. godine navodno otkriva preživjelu vještičiju religiju, koja je egzistirala paralelno s hrišćanstvom. Navodeći potpuno izmišljene rituale koji nemaju uporište u realnosti, Margaret je pisala o važnosti broja 13 i takozvanom vještičijem sabatu, kada vještice navodno prave neke prilično lascivne rituale (navodila je tu grupni seks kao i žrtvovanje životinja). Njene teze nemaju nikakvo uporište u realnosti i odbačene su od strane akademije, no to je bio samo svojevrsni početak ove nove religije.
Pravu renesansu vještice, kao kulturni fenomen, doživljaju osamdesetih (uporedo s pojavom drugog vala feminizma), kada slika vještice doživljava temeljite promjene. Ona od ružne i deformisane starice evoluira u prosječnu ženu srednje klase. Prvi vještičiji blokbaster (Blockbuster) ovog tipa predstavlja film „Vještice iz Istvika“ (Eastwicka) koji po prvi put vještičiju magiju predstavlja kao politički otpor muškoj dominaciji. Tri žene koje otkrivaju da su vještice (Suzan Sarandon, Mišel Fajfer i Šer/Susan Sarandon, Michelle Pfeiffer i Cher) se odupiru demonolikom biću Derilu Van Hornu (Daril van Horn), kojeg utjelovljuje Džek Nikolson (Jack Nicolson). Ovaj film će trasirati put koji povezuje feminizam s vještičarenjem i vještice kao izraz ženske moći.
Nakon toga devedesete bivaju obilježene filmovima, ali i serijama koje vještice prikazuju kao borce protiv zla. „Vilou iz Bufija“ (Willow from Buffy) koja se od sramežljive štreberke pretvara u moćnu vješticu, „Čarobnice“ (Charmed) – izuzetno popularna na našim prostorima, koja prikazuje borbu tri sestre vještice, koje se zajedno uz moć sestrinstva, koje ima magijsku konotaciju, suprotstavljaju silama zla. Ne treba zaboraviti ni seriju „Sabrina, mala vještica“ (Sabrina the Teenage Witch) koja povezuje tematiku vještičarenja s pubertetom i odrastanjem kao i iskustvom srednje škole. Međutim, film koji definitivno generaciji milenijalaca približava vještice i čini ih popularnim fenomenom jeste film „Opasne čini“ (The Craft) iz 1996. U ovom filmu četiri odbačene tinejdžerke Sara, Nenci, Rošel i Boni (Sarah, Nancy, Rochele i Bonnie) počinju da se bave vještičarenjem kao pokušajem otpora spram konzervativne katoličke škole, koristeći svoje moći da kazne sve one koji su se nad njima iživljavali. Zaplet filma i njegova kulminacija počinje kada jedna od djevojaka Nensi (Nancy) gubi kontrolu i počinje koristiti magiju radi vlastite koristi. U tom procesu ona čak i ubija jednu osobu. Film, iako s izuzetno lošim filmskim kritikama, postaje kino hit i postaje i žanrovski klasik.
Nakon toga film koji definitivno pravi revoluciju u žanru jeste „Projekat vještica iz Blera“ (Blaira). Riječ je o sada već kulturnom klasiku, čija je glavna razlika bila da je gledatelje uvjerio da gledaju dokumentarni, a ne igrani film. Glavna premisa se sastojala od toga da su pronađene stvarne dokumentarne trake koje su ostavili studenti dokumentaristi, koji su u međuvremenu nestali dok su istraživali lokalni mit o takozvanoj vještici iz Blera (Blaira). Iako je čitava priča potpuno isfabrikovana, a i korištene su kombinacije različitih mitova i legendi da bi se dodao element autentičnosti, film je postao neviđeni hit budući da je čitavo snimanje i produkcija koštala 60 000 dolara, dok je film u kinima zaradio nevjerovatnih 248 miliona dolara. Ovaj film je redefinisao čitav žanr takozvanog pseudo dokumentarca u horor filmu. Iako dvijehiljadite godine u horor pop kulturi više obilježava takozvana vampirska histerija s filmovima poput „Sumraka“, „Vampira“, „Dnevnika“ i „Okusa krvi“ (Twillight, Vampire, Diaries i True Blood), vještice nisu odsutne kao protagonisti istih, gdje često imaju bitnu ulogu u raspletu radnje.
Vještice nas na malim i velikim ekranima plaše, oduševljavaju, ispunjavaju strahom već gotovo devedeset godina i izgleda da ne namjeravaju prestati to raditi sve dok u samom čovjeku postoji, dakle, fascinacija magijom i onostranim i po svemu sudeći taj odnos spram vještica će trajati dok je i ljudi.
Autor: Impuls
