Žena čiji je um bio daleko ispred vremena i društvene situacije nekadašnje Banjaluke. Prva književnica u ovom gradu, čija knjiga predstavlja dokument koji nam svjedoči o životu srpskog naroda pod austroguarskom okupacijom, radila je uspješno na mnogim poljima i veoma dobro je poznavala prilike koje su vladale u društvenim krugovima. Budući da je za vrijeme austrougarske vladavine identitet i jezik srpskog naroda bio ugrožen, za očuvanje nacionalne svijesti, pismo i kulturu nesebično se zalagala Jovanka Milošević. Osnovala je „Dobrotvornu zadrugu Srpkinja Banjolučkih“, koja je po oslobođenju preimenovana u „Kolo srpskih sestara“. Uzor joj je bio Petar Kočić. Doprinos i humanitarni rad ove Banjalučanke ne smije ostati na policama zaborava.
piše: Ilijana Božić
Pitanje je da li se danas dovoljno sjećamo Jovanke Milošević? Majka je istaknutog banjalučkog etnomuzikologa, horovođe i pedagoga Vlade Miloševića, ali svakako ne bi trebalo da je prepoznatljiva samo po tome. Jovanka Milošević je doprinijela mnogo ne samo svom gradu nego i srpskom narodu. Za vrijeme balkanskih ratova radia je u Crvenom krstu na prikupljanju pomoći za srpske vojnike. U to doba Banjaluka je bila središte akcije prikupljanja priloga i materijala za srpske ranjenike. „Zadruga“, na čijem čelu je bila Jovanka, bila je glavni organizator tih akcija. Mnoštvo košulja, čarapa, zavoja koje su članice skupljale, slale su noću u tajnosti preko Zemuna u Beograd. Umjetnički nadarena, težeći ka nečem višem i plemenitijem, u trenucima kada je to bilo neophodno, žrtvovala je lični interes u korist naroda. Jovanka Milošević je kroz knjigu „Evo ih idu“ dočarala industriju, bankarski sistem i privredu tog doba. Prikazala je mentalitet našeg naroda, neprestane migracije, moral i društveni život naroda tog vremena, kao i težak seljački jaram pod okupacijom. Jovanka Milošević jedna je od uglednijih ličnosti koja je svojim djelima i radom učinila mnogo za svoj voljeni grad na Vrbasu.
Počeci
Rođena je u bogatoj, uglednoj banjalučkoj porodici 1878. godine. Njen otac Milivoje Vučković bio je poznati trgovac. Kao trgovačka kći imala je mogućnost da se školuje, a roditelji su bili za to da njihova Jovanka stekne obrazovanje. Kada se vratimo u prošlost, u Gospodsku ulicu, u davna vremena kada su ulicama odjekivali glasovi predaka, kada su trgovci stajali kraj svojih radnji i kada je drugačiji vjetar lebdio nad Banjalukom, primjećujemo umjerenost i skromnost Krajišnika. Prva novinarka u BiH Milena Mrazović, zapisala je o Banjaluci da iako je jedan od najbogatijih i najznačajnijih trgovačkih gradova ove zemlje, krasile su je niske bijele kuće sa teretom velikih crnih krovova od šindre. Zapisala je:
„Banjalučki trgovac nije gradio ni zamkove ni kule i bio je zadovoljan kada je trošna ograda od dasaka opkoljavala njegov, od vanjskog svijeta, potpuno odvojen mirni dom, i kada bi stari sanduci imali skupocijeni sadržaj. U ovom gradu imala je buržoazija vodstvo“.
Zapisala je da u Banjalučkim porodicama djevojke strogo odgajaju, ne otmeno kao u Posavini, te da ih ne odgajaju za veselje i šalu kao u Sarajevu. Naglasila je da ih očevi mirno puštaju u tuđu kuću, to jest dopuštaju im da se udaju. Shvatamo u kakvom duhu i vremenu je vaspitavana Jovanka. Završila je djevojčaku školu. Govorila je njemački jezik. Banjalukom su tada vladale trgovačke firme kao što su „Savo Milić i sinovi“, „Gajo Tomić i sinovi“, „Savo Milošević i sinovi“, koji su podstakli ekonomski napredak grada i učestvovali u duhovnom i kulturnom životu i radu svog grada i ljudi. Banjaluka je bila tada velika trgovačka kuća, jer je zahvaljujući izgradnji željezničke pruge bila povezana sa svim važnijim gradovima kao što su Trst, Zadar, Beograd, Carigrad, Solun.
Pametna mlada Jovanka oblačila se u skladu sa tadašnjom modom koja je podrazumijevala slojevito oblačenje. Nosila je haljinu do poda koja je bila obavezna, a na glavi je šešir bio omiljeni detalj Banjalučanki i svih pristojnih dama tog vremena. Šetajući banjalučkim ulicama, sjedeći kraj Vrbasa, uživajući u hladu lipa i interesujući se za umjetnost i literaturu Jovanka je upoznala mladog trgovačkog sina Savu Miloševića. Miloševići su došli u Banjaluku iz Hercegovine, sredinom 19. vijeka. Savo Milošević je bio veliki ljubitelj pjevanja i muzike. Pjevao je u „Jedinstvu“, a kada je poslom boravio u Beču redovno je odlazio u Bečku operu. Stoga nije ni čudno što su se njegova i Jovankina duša prepoznale.
Vjenčali su se 1897.godine. Oboje su bili vezani za rad Srpskog pjevačkog društva „Jedinstvo“. Njih dvoje su počeli, a nastavila su njihova djeca. U njihovoj kući je vladala harmonija, a sve je odisalo redom. Jovanka i Savo dobili su petoro djece. Drugo dijete je Vlado Milošević. Stariji od njega je bio brat Vojislav, a mlađe sestre Stojanka i Milena, te brat Nemanja. Vlado je rođen sa jednim zubom što su starije žene protumačile kao dobar znak, a što se ispostavilo tačno. U kući Miloševića uvijek su se čule melodije ozbiljne muzike, jer je Savo kupio gramofon i ploče pa je porodica često uživala u prijatnim zvucima. Vlado Milošević se u knjizi „Sevdalinka“ sjeća tih dana i očevog gramofona koji je imao mnogo uticaja na razvijanje muzičkog ukusa u porodici. U to vrijeme muziciralo se u željezničkom staničnom restoranu, u hotelu „Bosna“, po privatnim kafićima i na školskim priredbama. Na slici je slika kuće u kojoj je živio Vlado Milošević u Banjaluci.
Kuća Jovanke Milošević
Književnost
Savremenici su kazivali da je Banjalučka publika uživala u Jovankinom literarnom daru. Objavila je knjigu „Evo ih idu-doživljaji bosanskog naroda pod Austrijom“, kojom je prikazala borbu naroda protiv tuđina. Knjiga opisuje četiri decenije austrougarske okupacije ovih prostora, tačnije od Berlinskog kongresa do Vidovdanskog atentata. Ovako je pisala u knjizi o danima nakon sarajevskog atentata:
„Oglasi se rat, za nas Srbe počeše odmah razne strahote. Prvo je bilo, što su iste noći, iz postelje digli dva srpska narodna poslenika sa bosanskog sabora. Pred podne provodaše ih onako svezane sa žandarmima kroz varoš i odvedoše ih u Crnu kuću, zatim istoga dana povedoše ih u stari grad u vojničku tvrđavu. Srpski narod nikom poniknuo, strahuje, ali se opet dobro nada. A oni svi drugi, bez razlike, cvjetaju, likuju, optužuju, pljuju na Srbe, kao na Hrista, kad je na Golgotu vođen. Sutradan pozatvaraše predsjednike svih srpskih društava. Drugi dan sve redom viđenije trgovce, sveštenike, učitelje, profesore. Pozatvaraše taoce. Materama i ženama, onim, čiji su sinovi i muževi taoci, pismeno poručuju: „Ako taj i taj most ili pruga željeznička bude uništena, biće tvoj sin ili muž na sred čaršije obješen“. I zaista, na sred čaršije strše vješala. Srbi zažmure da ih ne gledaju; srce ih boli, jer znaju, da je to samo za Srbina priređeno. Dolaze glasovi: po Posavini vješaju taoce sveštenike, učitelje, uglednije seljake, oko Sarajeva drže majku vezanu, a sina vješaju, strašne muke ovladaše po srpski narod. Strah i trepet predstavlja i najzadnji šuckor...“
To su najbolje stranice. A ovao je pislala kada je srpska pobjeda bila na vidiku:
„U jednom času stvori se narodna garda. Viđeniji građani, ljudi od upliva, poslenici sa nekadašnjeg bosanskog Sabora, Vladika, sveštenici, učitelji, profesori, advokati, sve zajedno Srbi i Hrvati svi zađoše da umiruju mase narodne...Da budu pametni, da ne čine osvete, da oslobođenje nije njihovo djelo. To je djelo Srbije. Srbija je ona, govorili su oni, koja ima prava da se sveti. A ne vi, vi provodite svoje veselje u miru. Jer niste vi ovo oslobođenje stvorili, to je Srbija učinila. Da njezin rad nije sazreo, vi ne bi mogli ništa učiniti, kao ni dosad što niste mogli! Pa treba da je dočekate kao veliki sinovi svoga naroda, a ne kao ubojice i palikuće. Drugi će doći da sude, a ne vi. Vaša je dužnost da postavljate mir, da čuvate narod od osvete, od mržnje, od paljevina, od graveža i tome slično...“
Knjiga predstavlja dokument koji je svjedok jednog vremena veoma važnog u istoriji srpskog naroda, i to iz perspektive žene koja je živjela u tom vremenu. Okupacija je prikazana kroz riječi i misli seljaka Staniše kome je jedini san da se vrati u rodno selo. On je zapravo simbol stradanja i težine koju je na svojim leđima nosio srpski seljak kome je čitav život prošao u čekanju oslobođenja kao jedine svijetle tačke u bitisanju. Knjiga je pravi kovčeg u kome se kriju mnogi podaci ali i slika jednog vremena, načina govora, stanja i života ovih krajeva. Pisala je narodnim jezikom.
Pored pomenute knjige napisala je i svesku proze „Bogomdani umetnici“ koja govori o Visokim Dečanima. Knjiga je urađena kao spomenar. U njoj preovladava uticaj romantizma, zastupa srpske interese, veliča lozu Nemanjića i Karađorđevića. Objavljivala je i članke u tadašnjim časopisima. Objavila je niz pripovijedaka u beogradskom listu „Pravda“ i nekoliko tekstova u „Otadžbini“.
„Dobrotvorna zadruga“
Aktivnosti žena Srpkinja odvijale su se u okviru „Dobrotvorne zadruge pravoslavnih Srpkinja Banjolučanki“, a zatim u „Kolu srpskih sestara“, koje je nastalo na temelju humanitarnog rada koji je postavila Miloševićeva. U listu „Žena danas“ pisali su da je Jovanka Milošević, svjesna tadašnjeg nepovoljnog društvenog položaja odlučila nešto da preduzme. Išla je od kuće do kuće zagovarajući svoju ideju osnivanja „Zadruge“, koja je naišla na dobar odziv.
Na osnivačkoj skupštini okupile su se 33 žene što je za tadašnje vrijeme bio odličan odziv. Jovanka Milošević je predstavila plan i ideologiju. U govoru je pored patriotskog skrenula pažnju i na socijalni i humanitarni cilj. Tada je izabrana za predsjednicu. Izabran je odbor sa zadatkom da pripremi Pravila i uputi ih Zemaljskoj vladi na odobrenje. Austrijskim vlastima nije se svidjelo osnivanje još jednog srpskog društva. Budući da nisu mogli da nađu razloge zbog kojih bi to zabranile, nastojali su da Pravila budu po njihovoj želji. Vlasti su se posebno okomile na član 31. pomenutih Pravila u kome je stajalo da „u slučaju prestanka rada Društva imovina ima pripasti spsko-školskoj crkvenoj opštini“. Nakon mučne borbe Pravila su potvrđena onako kako su bila predviđena. Time je Zadruga uspjela da sačuva imovinu tokom Prvog svjetskog rata. Vrijedne članice društva njegovale su i pazile starice, siromašnim srpskim djevojkama udavačama su pomagale oko spreme za udaju, a prvih godina svoga rada uspjele su da pošalju nekoliko učenica u srednje škole, naročito u Karlovac. Opravdale su oreol „srpske majke“ koji ih je krasio. U februaru 1913. godine organizovale su koncert sa igrankom u prostorijama željezničke restauracije. Zabava je organizovana radi prikupljanja dobrotvornih priloga za velike akcije pomoći Srbiji.
Društvo se ugasilo kada je počeo Prvi svjetski rat da bi po završetku rata počelo djelovati pod nazivom „Kolo srpskih sestara“. Kada su nakon Prvog svjetskog rata povratile imovinu, dio vrijednosti su uspjele da sačuvaju i kasnije prodaju. Od tog novca izdržavane su porodice Srba koji su bili zatvoreni i osuđeni tokom velizdajničkog procesa. Jovanku Milošević smrt je zadesila u 58. godini u rodnoj Banjaluci.
Autor: Impuls
