Finansiranje političkih partija u Bosni i Hercegovini uvijek je interesantna tema jer se u procesu finansiranja, bilo da se radi o izbornoj ili neizbornoj godini, nepravilnosti dešavaju gotovo po pravilu, a kršenje ili zaobilaženje Zakona o finansiranju političkih partija postaje uobičajeno ponašanje stranaka.
Prema Zakonu o finansiranju političkih partija u BIH finansiranje se zabranjuje: organima uprave države Bosne i Hercegovine, entiteta, kantona, Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine, te gradskim i opštinskim organima. Takođe finansiranje političkih stranaka zabranjeno je i privatnim preduzećima koja su sa organima izvršne vlasti na svim nivoima u BIH sklopila ugovor o javnoj nabavci, ako vrijednost ugovora u jednoj kalendarskoj godini prelazi iznos od 10.000,00 KM.
Ono što je karakteristično za partije unazad nekoliko godina jeste da su prestale da prijavljuju donacije privatnih kompanija i preduzeća, a to nije bez razloga. Prema podacima TI BiH, stranke su prijavile 50 odsto manje donacija za lokalne izbore 2020. nego za prethodne lokalne izbore kada su prijavile svega 700 000 konvertibilnih maraka.
Razlog se krije u tome što je veliki dio priloga partijama dolazio iz nelegalnih izvora, odnosno od pravnih lica koja koja su poslovala sa organima vlasti, a kako su prijave za ovo nelegalno ponašanje postale učestale, partije su, umjesto da eliminišu ovakav vid ponašanja, jednostavno riješile da ih ne prijavljuju.
U jednom od izvještaja za lokalne izbore 2020. godine koje je objavio TI BiH navodi se da je preduzeće BOSSIL doo, koja se pojavljuje među donatorima HDZ-a BIH u Vitezu, 2019. godine dobilo posao izgradnje pristupnog puta vrijedan preko 329.000 KM od opštine Vitez u kojoj je HDZ na vlasti. Radilo se, naravno, o zabranjenom prilogu. Takođe, ova firma je 2019. godine od opštine Vitez dobila ugovore vrijedne preko 2,4 miliona KM, te je indikativno da se baš ona dovodi u vezu sa finansiranjem lokalnog HDZ-a.
Na isti način SDA se finansirala od firme Akva invest iz Živinica koja je dobila posao vrijedan 34.000 KM od grada Živinice. Ista firma pored SDA donirala je i Socijaldemokrate BIH, a pored poslova od grada Živinice godinama je dobijala i druge poslova od javnih preduzeća.
Firma Vlašić Gradnja iz Travnika koja je donirala SDA imala je više zaključenih ugovora tokom 2019. godine sa opštinama Travnik i Novi Travnik, dok je firma BH Bušenje iz Tuzle, koja je takođe donirala SDA, imala je zaključene ugovore sa opštinom Gračanica. Među donatorima HDZ-a sporna je bila donacija firme Arh concept d.o.o. koja je poslovala sa Gradskom upravom Grada Mostara, opštinom Čitluk i više javnih ustanova.
Sličnih primjera je pregršt.
Gotovo nevjerovatno zvuči podatak CIK-a koji pokazuje da su stranke u neizbornoj 2015. godini prikazale 1,1 milion KM donacija privatnih preduzeća, a 2021. godine svega 68.000 što jasno dokazuje da stranke sakrivaju donacije koje dobijaju od privatnih preduzeća. Zanimljivo je i da je SNSD ove godine prijavio prve donacije privatnih preduzeća nakon nekoliko godina (30 000 KM).
Srđan Traljić iz Transparency International-a za Infovezu kaže da većina političkih partija krije svoje stvarne finansijere i ne prijavljuje te donacije, a što je TI BiH prethodnih godina prijavljivao.
“CIK je izricao sankcije, a to je dovelo do toga da su stranke samo prestale prijavljivati te donacije. Imamo velike političke stranke koje godinama ne prijavljuju ni jednu marku donacija”, navodi Traljić.
U prilog navedenoj tvrdnji ide i činjenica da deset od petnaest najvećih političkih partija u Bosni i Hercegovini nije prikazalo ni jednu marku donacija privatnih preduzeća za prošlu godinu. NIP, SBB, SDS, PDP, DNS, Naša Stranka, DEMOS, ASDA, Ujedinjena Srpska i Socijalistička partija tvrde da ih niko od privatnih preduzeća ne finansira, a samo manje donacije prikazali su SDA, HDZ, SNSD, SDP i DF.
Traljić navodi da istovremeno stranke troše puno više nego što prijavljuju.
“Tako je po podacima TI BiH u prošloj izbornoj kampanji 15 najvećih partija na samo dva oblika oglašavanja potrošilo gotovo 1,5 miliona KM više od onoga što je navedeno u njihovim izvještajima kao ukupan trošak izborne kampanje, a odakle je taj novac došao nije poznato. Ipak, brojne indicije pokazuju da dolazi iz javnog sektora, preko privilegovanih privatnih preduzeća koja sklapaju unosne poslove sa državom”, objašnjava on i dodaje da je takvim preduzećima zabranjeno da finansiraju stranke, ali neko očigledno plaća kamapnju političkih stranaka, jer one troše puno više nego što prikazuju.
“Zbog toga su nam potrebne i izmjene zakona o finansiranju partija, ali je potrebno i ojačati kapacitete CIK-a”, zaključuje Traljić.
Prema izvještaju CIK-a iz 2019. godine koji se tiče poslovanja partija, navodi se da su čak kod 51 političke stranke (42,86% kontrolisanih stranaka) utvrđena kršenja odredaba Zakona o finansiranju političkih stranaka, za koja u skladu sa Zakonom postoji osnova za utvrđivanje odgovornosti, te sankcioniranje nakon provedenog postupka. U istom izvještaju CIK ističe i da postoje indicije i na kršenje drugih propisa i to da su stranke izvršile zloupotrebu javnih sredstava, da su kršile poreske propise i da su prekršile finansijske propise kojima je uređeno raspolaganje i plaćenje gotovim novcem. Interesantno je da je izvještaj iz 2019. ujedno i posljednji izvještaj o poslovanju partija koji je CIK uradio.
Iz CIK-a poručuju da posljednji izvještaj o pregledanom stanju finansijskog poslovanja političkih stranaka datira iz 2019. godine jer je rađen na bazi podataka koji su kompletirani 2020.
“Osim toga – Služba za reviziju finansiranja političkih stranaka raspolaže sa četiri čovjeka – dva revizora i dva pomoćnika revizora, a izvršili smo reviziju kod 119 političkih stranaka. Temeljitu reviziju i revizijske izvještaje za toliko političkih stranaka nije moguće obaviti u kraćim rokovima. Služba za reviziju završava postupak revizije finansijskih stranaka za 2020. godinu i očekujemo da će do oktobra ove godine biti izdati izvještaji za sve političke stranke”, poručuju iz CIK-a i dodaju da je Centralna izborna komisija BiH izrekla novčane sankcije 51 političkoj stranci kod kojih su revizijom utvrđena kršenja Zakona o finaniranju političkih stranaka u 2019. godini.
Politički komentator Velizar Antić ističe da je finansiranje političkih partija veliki problem u Bosni i Hercegovini što se, kako kaže veoma jasno vidi poređenjem prihoda i troškova partija u predizbornim kampanjama.
“Ova razlika je ogromna čak i prema dostupnim podacima, dok bi ona bila i mnogo veća ukoliko bismo imali potpune i precizne podatke koliko partije troše novca u predizbornim kampanjama. Osnovni razlog zašto je ova oblast problematična jeste u činjenici da smo mi postali partokratsko društvo i da su političke partije na određeni način zarobile društvo. Partije su postale najznačajnije institucije u kojima se donose odluke. One su svoje članove ubacile u sve institucije koje bi trebale da vrše kontrolu rada političkih partija i da ih kažnjavaju ukoliko ne rade u skladu sa zakonom. Kod nas je slučaj da oni ljudi koji su u institucije sistema postavljeni zahvaljujući političkim partijama, rade u interesu tih partija, a ne u interesu naroda i institucija”, upozorava Antić.
On dodaje i da pravosudne institucije koje bi trebalo da kontrolišu i sankcionišu nezakonito finansiranje političkih partija to ne rade iz više razloga.
“Jedan je taj što nemaju dovoljno ljudskih kapaciteta koji bi kontrolisali finansiranje partija, a sa druge strane imamo činjenicu da mnogi tužioci i sudije ne žele da se zamjeraju partijama jer su u velikom procentu i oni sami došli na ta mjesta zahvaljujući partijama. Sa druge strane znaju da mogu da i izgube to radno mjesto ukoliko rade svoj posao savjesno i da se zamere partijama i počnu da ih kažnjavaju zbog nelegalnog finansiranja. Iz tog razloga biraju da ne rade ništa po ovom pitanju. Slična je situacija u samom CIK-u. Ni oni nemaju dovoljno ljudskih kapaciteta koji bi mogli da kontrolišu sve prihode i troškove partija, dok sa druge strane i u tom tijelu sjede ljudi koji su postavljeni po političkoj liniji. Od takvih ljudi je teško očekivati da će da rade protiv interesa partija koje su ih postavile na radna mjesta”, jasan je Antić.
Inače, prema podacima CIK-a, stranke su prošle godine iz budžeta na svim nivoima vlasti dobile oko 18 miliona KM.
