Upitna nova odluka o visini garantovanih otkupnih cijena i premija u RS
MHE Sućeska RS-2, Strgačina (Rudo). ERS MHE d.o.o. – EEEHP/Wien Energie (Austrija) Foto: Amel Emrić
Nova “Odluka Regulatorne komisije za energetiku Republike Srpske (RERS) o visini garantovanih otkupnih cijena i premija za električnu energiju proizvedenu iz obnovljivih izvora ili u efikasnoj kogeneraciji” počela je sa primjenom od 1.juna.
Ovom odlukom se utvrđuju garantovane otkupne cijene i premije za električnu energiju proizvedenu u postrojenjima koja koriste obnovljive izvore energije ili u efikasnim kogenerativnim postrojenjima za koja se ostvaruje pravo na podsticaj u skladu sa Pravilnikom o podsticanju proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji. Odluka je objavljena 28.04.2020. u službenom glasniku Republike Srpske br. 41.
Ova nova odluka, donesena od strane RERS-a i usaglašena od strane Vlade Republike Srpske usred pandemije Covid-19, označila je nastavak maksimalnog podsticanja malih hidroelektrana (MHE) na teritoriji Republike Srpske, na štetu drugih stvarno održivih izvora energije, i to bez obzira na minimalni doprinos MHE ukupnoj proizvodnji električne energije i na veliku ekološku, finansijsku i ekonomsku štetu koju donose, kao što je ekonomist Damir Miljević dokazao u svojoj “Analizi ekonomske opravdanosti koncesionih naknada i podsticaja za male hidroelektrane na teritoriji Bosne i Hercegovine”.
Prema Zakonu o obnovljivim izvorima energije i efikasnoj kogeneraciji Republike Srpske “Garantovana otkupna cijena (GOC) je cijena po kojoj proizvođač električne energije iz obnovljivih izvora energije (OIE) i u efikasnoj kogeneraciji (EK), koji ostvaruje pravo na obavezan otkup električne energije, prodaje električnu energiju Operatoru sistema podsticaja”. Garantovana otkupna cijena sastoji se od “referentne cijene za obavezan otkup električne energije – veleprodajna cijena električne energije (regulisana u prelaznom periodu do otvaranja tržišta ili tržišna cijena)” i “premije, koja se proizvođaču električne energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji nadoknađuje prosječnim jediničnim troškovima proizvodnje specifičnim za pojedine tehnologije koji prelaze iznos koji pokriva referentna cijena”. Premija je, također, iznos s kojim se nadoknađuje proizvođaču “ako električnu energiju koristi za vlastite potrebe ili prodaje na tržištu Republike” u vidu podsticaja, kao dodatak na “tržišnu referentnu cijenu” tj. tržišnu cijenu električne energije (cijena električne energije na tržištu na kojem kupci i prodavci električne energije iz Republike Srpske imaju mogućnost trgovine električnom energijom, prema Pravilniku o podsticanju).
Drugačije rečeno, proizvođač električne energije iz obnovljivih izvora ili u efikasnoj kogeneraciji, koji ispuni odredbe “zakona OIE i EK” ima pravo na obavezan otkup po garantovanoj otkupnoj cijeni ili pravo na premiju kao mjeru podsticanja proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora energije i u efikasnoj kogeneraciji. Sredstva za podsticanje – koja pokriju obje vrste premije – obezbjeđuju se iz naknade za podsticanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji koja se obavezno naplaćuje svim krajnjim kupcima električne energije u Republici Srpskoj.
Odluka o visini GOC RERS
Visine garantovanih otkupnih cijena i premija utvrđuje Regulatorna komisija uz saglasnost Vlade Republike Srpske, dok najmanje jednom godišnje Regulatorna komisija provjerava njihov nivo za naredni period i po potrebi vrši njihove izmjene. Na isti način, RERS, uz saglasnost Vlade RS, odlukom utvrđuje visinu te naknade za podsticanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora i u efikasnoj kogeneraciji, koju svi krajnji kupci el. energije u RS obavezno plate uz račun.
Dakle, pored definisanja proizvodnih kvota, ekonomska dimenzija sistema podsticaja proizvodnje električne energije iz OIE i u EK je upravljena kroz spomenute dvije glavne odluke od strane regulatorne komisije: visina garantovanih otkupnih cijena i premija za električnu energiju proizvedenu iz OIE ili u EK i visina naknade za podsticanje proizvodnje električne energije iz OIE i u EK.
Obje odluke imaju direktan uticaj na mogućnosti i razvoj proizvodnje čiste el. energije sa manjim uticajem na kvalitet sredine u kojoj živimo, a sa druge strane, na ekonomiju domaćinstva građana koji žive u RS-u. S obzirom da je opšti cilj ovog sistema podsticaja da se svake godine povećavaju instalirani kapaciteti i količina električne energije proizvedene iz OIE (prema Akcijskom planu Republike Srpske za korištenje obnovljivih izvora energije) a s tim i broj proizvođača kome premije moraju biti plaćene, ukoliko visina GOC i premija ostanu isti ili se ne smanje drastično, nužno znači da se naknade koje su građani obavezni da plaćaju moraju povećati.
Ovaj efekt je već bio viđen kada je početkom 2019. godine, neposredno prije nego što je trebalo biti odobreno preliminarno pravo na podsticaj za prvu vjetroelektranu u RS-u (VE Trusina u Nevesinju), Vlada RS-a je ukinula koncesiju za tu vjetroelektranu i isključila energiju vjetra iz sistema podsticaja, tvrdeći da je „ovakva odluka bila potrebna zbog smanjenja troškova podsticaja za obnovljive izvore energije za krajnje potrošače“, dok su u tom sistemu i dalje ostale male hidroelektrane, i to dobijajući većinu podške. U RS je 2019. godine čak 66,64 odsto podsticaja namjenjenih obnovljivim izvorima energije (dvije trećine) išlo za 37 malih hidrolektrana odnosno 18,6 miliona KM. Istovremeno je tih 37 malih hidroelektrana u 2019. godini proizvelo 263,9 GWh električne energije, odnosno samo 3,7 % od ukupno proizvedene električne energije u RS.
Ovom odlukom određuju se GOC i premije za male hidroelektrane (MHE), solarne elektrane (SE) i konvencionalne izvore energije u efikasnom kogenerativnom postrojenju. GOC i premije za solarne elektrane sa fotonaponskim ćelijama utvrđuju se u dva perioda: od 1.6.2020. do 31.12.2020. godine, i od 1.1.2021. godine, budući da su oni smanjeni u drugom periodu. GOC i premije za vjetroelektrane opet nisu uključene ovom odlukom.
Zajedno s komentarima ekonomiste Damira Miljevića i Pippe Gallop iz evropske organizacije CEE Bankwatch Network, prilikom Javne rasprave o ovoj odluci Centar za životnu sredinu je dostavio primjedbe i preporuke RERS-u u kojima je navedeno:
“Nije navedena jasna argumentacija zašto se feed-in-tarife zadržavaju za male hidroelektrane, solarnu energiju i konvencionalne izvore energije u efikasnom kogenerativnom postrojenju, dok je energija vjetra još uvijek isključena iz sistema podsticaja za obnovljive izvore energije – ponuđeno objašnjenje oduvijek je da su vjetroelektrane profitabilne bez subvencija, ali trenutni trendovi na tržištu pokazuju da bi se u okviru postavki i parametara u kojima je energija vjetra profitabilna, solarna energija i male hidroelektrane također mogli smatrati profitabilnim bez feed-in-tarife (FiT), i na takav način, da ne trebaju takve premije i garantovane otkupne cijene, kao što je to moguće vidjeti u drugim zemljama, čak i u našoj regiji.”
Isto mišljenje ima i Damir Miljević:
“Ja imam primjedbu kompletno na utvrđivanje garantovanih cijena. Treba se postaviti pitanje zašto se uporno nastavlja sa FiT tarifama kad su generalno u Europi -pa i neke zemlje u regionu- odustali od njih a i sama RS odustala od FiT za vjetar…. Nema potrebe za FiT tarifama kada su sve tri tehnologije PV, VE i MHE same po sebi isplative u komercijalnoj proizvodnji: zašto se novcem poreskih obveznika bez potrebe investitori čine povlaštenim i zašto se subvencionišu?”
Pippa Gallop iz Bankwatch-a o tome dodaje i da je pitanje koliko bi se izgradilo MHE bez ovakvih podsticaja, jer su sve više izložene promjenjivim vremenskim uslovima, i dosta njih jednostavno ne bi bile isplative.
Prethodna Odluka RERS-a o visini garantovanih otkupnih cijena i premija bila je donesena 6. juna 2019. godine i primjenjivala se od 1. januara 2020. Kad uporedimo novu odluku sa ovom starom, možemo vidjeti da dok su GOC i premije za solar i deponijski gas smanjene, one ostaju iste za male hidroelektrane (MHE) i druge tehnologije efikasne kogeneracije. Obrazloženja, nažalost, nema u odluci.
Pippa Gallop smatra da, ukoliko GOC i premije za neke tehnologije ostanu nepromijenjene, treba se to svakako opravdati i navesti koji je izvor informacija o tome :
“Mislim da to se mora barem istraživati i dokazati, što nije urađeno za tehnologije čije cijene nisu mijenjali”.
Potrebno je ovdje naglasiti da su GOC za MHE “do uključivo 1 MW” zapravo ostale nepromijenjene još od 1. juna 2017. godine.
GOC i premije RS
Pored toga, za donošenje ove odluke su se koristili podaci iz nekoliko studija Agencije IRENA, koje su bile već korištene u odlukama iz 2017., 2018. i 2019. godine i koje su davno objavljene, kao na primjer u slučaju GOC i premije za solarne elektrane – korištene su studije objavljene u periodu od 2012. do 2016. godine.
Prema riječima Pippe Gallop, pošto se cijene OIE znaju jako brzo mijenjati, može se reći da su korišteni jako stari podaci, pa su previsoke feed-in-tarife:
“Situacija je najvjerojatnije mnogo drugačija sad. Izvori informacija o investicijskim troškovima moraju biti realni i aktualni. Čak je i 2017. godina već nerelevantna. Cijene moraju biti ažurirane, tj. biti barem iz druge polovine 2019. godine, a po mogućnosti i iz 2020. godine. Nije jasno zašto nije dostupna aktuelna informacija o troškovima solarne energije i drugim oblicima OIE na područiju BIH.”
Zapravo IRENA ima novije objavljene studije na tu temu – ova institucija obnavlja svoje studije svake godine iz istog razloga. U tom smislu, 2. juna su predstavili svoju ažuriranu studiju za 2019. “Renewable Power Generation Costs in 2019 (https://irena.org/publications/2020/Jun/Renewable-Power-Costs-in-2019). Zbog toga bi imalo smisla pričekati da se objavi ova studija prije nego što su se definisali GOC i Premije za solarne elektrane sa fotonaponskim ćelijama za period od 1.1.2021. godine, na primjer.
Prema riječima Damira Miljevića, ovo je posebno relevatno za solarnu energiju:
“Nadalje, kao posljedica korištenja neažuriranih podataka u procjene od koje rezultiraju ovim garantovanim otkupnim cijenama i premijama, troškovi instalacija solarnih FN elektrana su precijenjeni u odnosu na stvarne troškove, s obzirom na to da su trenutne tržišne cijene drastično pale. Iako se u odluci navodi da ukupni troškovi instaliranja FN elektrane do 50 kW (cijena modula, ostale opreme i instalacija) iznose 900 EUR po kW, a FN elektrane od 50 – 150 kW iznose 887 EUR po kW, ovlašnim pregledom oglasa u BiH i ponuda FN elektrana može se utvrditi da je trenutna stvarna cijena instaliranja znatno niža, odnosno između 570 EUR / kW – 650 EUR / kW, što znači da je ulaganje precijenjeno 38% do 55%. U konačnici ovo znači da je garantovana cijena i premija nepotrebno veća a premiju svi plaćamo iz svog džepa”
Dodaje da pravna stečevina Ugovora o Energetskoj zajednici čiji je BiH potpisnik, ukazuje da se podsticanje OIE treba provoditi tako da ima najmanji mogući uticaj na potrošače i poreske obveznike a da te potpore trebaju biti u takvom obliku da ne narušavaju funkcionisanje tržišta električne energije – znači sve ono što postojeći sistem podsticaja nije: nije tržišno orijentisan, referentne cijene u FBiH se određuju mimo tržišnih cijena, a premije u RS se određuju na bazi ne-tržišne metodologije pri čemu se još koriste i zastarjeli podaci o visini investicionog ulaganja i troškovima kapitala
“Poruka objema regulatornim agencijama koje utvrđuju referentne cijene i visinu podsticaja, OIEIEK u FBiH i RERS u RS, je da im metodologija ne valja i da ide u korist investitorima, a ne u korist fer podsticaja vezanih za cijenu električne energije na tržištu”.
Utvrđena visina garantovanih otkupnih cijena i premije je nepotrebno visoka, što je neprihvatljivo s obzirom na to da su građani ti koji ih direktno finansiraju, i apsolutno je u neskladu s razlozima koji se nude za isključenje vjetroelektrana iz trenutnog sistema podsticaja za obnovljive izvore energije. Vjerujemo da se isti zaključci mogu dobiti u slučaju malih hidroelektrana.
Redžib Skomorac, koordinator kampanje “Spasimo plavo srce Evrope” u Centru za životnu sredinu navodi:
“Stiče se dojam da je odluka, koja bi trebala biti isključivo tehničke prirode, ipak zapravo prvenstveno oportunistička – institucije rade u interesu privatnika, s kojima su i bliskiji, nego sa građanima od kojih crpe kakav-takav legitimitet.”
S tim u vezi, preporučujemo da ove garantovane otkupne cijene i premije budu revidirane i dobro argumentovane prema ažuriranim podacima, posebno obraćajući pažnju na objašnjenje u kojem smislu garantovane otkupne cijene i premije za vjetroelektrane još trebaju biti nula dok ostale tehnologije još uvijek trebaju podsticaj, a zašto one za male hidroelektrane ostaju iste, posebno one za MHE do uključivo 1 MW, koje nisu promijenjene još od 1. juna 2017. godine.
Zaključak Damira Miljevića je da “za komercijalnu proizvodnju električne energije iz OIE da nema nikakve potrebe za bilo kojom vrstom subvencija samo im treba dati mogućnost garantovanog otkupa po tržišnoj cijeni. Subvencija, ali u vidu subvencioniranja investicije (troškova instalacije), je potrebna kod “prosjumera” i proizvođača za vlastite potrebe, s tim da višak el. energije mogu prebijati sa potrošnjom iz sistema, ili ako daju u sistem više nego što potroše iz sistema, da im se to plati po cijeni koja je najmanje 80% od tržišne.”
U konačnici, preporuka Centra za životnu sredinu je da Regulatorna komisija za energetiku Republike Srpske što skorije ozbiljno razmotri prevazilaženje ovog sistema feed-in-tarifa i fokusira se na implementaciju efikasnijih modela kao što su feed-in-aukcije, čak i da odustane od bilo koje vrste podsticaja komercijalne proizvodnje električne energije iz OIE – koje očigledno nemaju kao rezultat željenu promociju te vrste proizvodnje, a istovremeno dodatno otežavaju osjetljivu finansijsku situaciju građana/ki RS.
