Soja – jedan od vodećih uzročnika deforestacije
U 2020. je posečeno 12% više šume u odnosu na 2019. Ovo je treća godina zaredom kako se povećava stopa deforestacije.
piše: Tamara Radovanović
Šume pokrivaju 31% površine Zemlje i predstavljaju jedan od najsloženijih ekosistema na kopnu. U šumama živi više od polovine svetskih vrsta divljih životinja i više od milijardu ljudi u njima nalazi sredstva za život – hranu i sklonište. Šume sprečavaju eroziju tla i ublažavaju klimatske promjene. Posle okeana, šume skladište najviše ugljenika, što je presudno u borbi protiv klimatske krize.
Krčenje i degradacija šuma se odvijaju alarmantnom brzinom, što značajno doprinosi tekućem gubitku biodiverziteta. Degradirane šume manje su otporne na prirodne katastrofe poput suše, požara, oluja i štetočina – događaja koji postaju sve češći i intenzivniji kao posledice klimatskih promena.
Prema podacima najnovijeg izveštaja Svetskog instituta za resurse, 2020. je u svetu uništeno 12% veća površina šume nego u 2019. Ovo je treća godina zaredom kako se stopa deforestacije povećava.
Tropi su 2020. godine izgubili 12,2 miliona hektara šumskog pokrivača. Od toga je 4,2 miliona hektara šume, što je jednako površini Holandije, posečeno u vlažnim tropskim prašumama, koje su posebno važne za biodiverzitet i skladištenje ugljenika. Rezultirajuće emisije ugljen-dioksida (2,64 Gt CO2), koje su direktna posledica krčenja ovih šuma jednake su godišnjim emisijama od strane 570 miliona automobila.
Stočarstvo i poljoprivreda kao glavni uzročnici
Stočarstvo i poljoprivreda su glavni krivci za krčenje šuma širom sveta. Porast globalne populacije i povećana potrošnja hrane doveli su do pretvaranja mnogih šumskih površina u obradive površine i farme za uzgoj stoke. Pored poljoprivrede, krčenje šuma podstaknuto je i drugim ljudskim aktivnostima, kao što su migracija ljudi, porast broja stanovništva, rudarstvo, kao i širenje infrastrukure i urbanizacija.
Od početka 21. veka, svet svake godine izgubi oko pet miliona hektara šume, od čega se 95% ukupne seče događa u tropskim predelima. Posebno zanimljiv podatak predstavlja da se gotovo polovina krčenja šuma odvija se u Brazilu i Indoneziji.
U Indoneziji i Maleziji šume se seku da bi se zemljište iskoristilo za proizvodnju palminog ulja, koje je u ovoj zemlji najvažniji proizvod. Sa druge strane, u Amazoniji su glavni krivci za deforestaciju zapravo uzgajanje stoke i plantaže soje. Iz tog razloga, proizvodnja palminog ulja, soje i drugih uljarica odgovorne su za 18% krčenja šuma.
Ko je najveći proizvođač soje danas?
Vodeći uzrok nestanka šuma je svakako krčenje kako bi se napravili pašnjaci za uzgoj stoke, ali vrlo važnu ulogu igra i sadnja useva od kojih se proizvodi hrana za životinje.
U mnogim tropskim zemljama uništavaju se velika prirodna područja šuma kako bi se omogućilo uzgajanje soje. Najveći udeo u proizvodnji soje u poslednjoj deceniji imaju SAD, Brazil, Argentina, Bolivija i Paragvaj, gde je proizvodnja soje doprinela intenzivnom krčenju šuma. Ovi postupci direkto utiču na povećanje rizika od izumiranja mnogih biljnih i životinjskih vrsta, koje nije moguće naći na drugim mestima u svetu.
Globalna proizvodnja soje značajno je porasla tokom poslednjih 50 godina. Ona je danas oko 13 puta veća nego što je bila početkom šezdesetih godina prošlog veka, dok se proizvodnja od 2000. udvostručila.
Slika 1. Ukupna proizvodnja soje u svetu. (Izvor: https://ourworldindata.org/soy)
Većina proizvedene soje dolazi iz samo dve zemlje: SAD i Brazil. Zajedno, oni čine više od dve trećine (69%) svetske proizvodnje soje, proizvodeći gotovo potpuno istu količinu u 2018. godini, 123 i 118 miliona tona, respektivno. Drugi glavni proizvođač je Argentina, koja čini 11% (sa 40 miliona tona).
Kada neko spomene soju, često pomislimo na hranu poput tofua, sojinog mleka ili tempeha. Ovi proizvodi predstavljaju zamenu za meso i mlečne proizvode, što je često argument da je hrana bazirana na soji u stvari loša po životnu sredinu. Međutim, za ove proizvode koristi se samo mali procenat od globalne proizvodnje soje, dok se više od tri četvrtine (77%) koristi kao stočna hrana.
Koliko je porasla potražnja za sojom?
Poljoprivredna proizvodnja može se povećati na dva načina: povećanjem prinosa na datoj površini ili proširivanjem korišćenog zemljišta.
Naučna istraživanja pokazala su da iako su zemlje vremenom beležile porast prinosa soje, veći deo proizvodnje vođen je širenjem ratarskih površina. Ovo je za posledicu imalo sve veću stopu krčenja šuma u svrhu uzgoja soje. Sa slike 2 vidimo da su od 1961. globalni prinosi porasli za 150%, dok se proizvodnja povećala za 1200%. To znači da se površina na kojoj se uzgaja soja više nego učetvorostručila.
Slika 2. Ukupna proizvodnja (tamno plava), obrane površine (svetlo plava) i prinosi soje (crvena). (Izvor: https://ourworldindata.org/soy)
Budućnost šuma zavisi od odluka koje donosimo danas
Kao što smo pomenuli u prethodnoj godini je posečeno više šume nego što je to bio slučaj 2019.
Brazil se još jednom našao na vrhu liste sa najvećom stopom posečenih šuma godišnje, koja je povećana za 25% u 2020. godini u odnosu na godinu ranije. Sa druge strane, krčenje šuma u Maleziji i Indoneziji beleži pad četvrtu godinu zaredom. Iako je ovaj trenutni trend dobra vest, ipak dolazi posle dugogodišnje intenzivne seče šuma – Malezija je od 2001. godine izgubila skoro petinu svojih prašuma.
Prethodna godina je trebalo da bude prekretnica u borbi protiv krčenja šuma – godina do koje su se mnoge kompanije, zemlje i međunarodne organizacije obavezale da će prepoloviti ili potpuno zaustaviti seču šuma. Stalni gubici šuma u tropskim predelima jasno pokazuju da čovečanstvo nije uspelo u ispunjavanju ovih ciljeva.
Soja igra značajnu ulogu u deforestaciji i iz tog razloga neophodno je preduzeti određene mere kako bi se usporilo ili zaustavilo dalje krčenje šuma. Pošto se veliki udeo u proizvodnji soje koristi za uzgoj stoke, smanjenje konzumacije mesnih proizvoda je jedan od načina koji mogu dovesti do vidljivih promena. Takođe, neophodno je težiti nultoj deforestaciji kako bi se sprečile katastrofalne posledice klimatskih promena.
