Izgradnja hidroelektrana na Balkanu sve teža i rizičnija

Hidroelektrane tradicionalno imaju veliku ulogu u mnogim elektroenergetskim sistemima jugoistočne Evrope, sa posebno velikim udjelom u nekim državama Zapadnog Balkana gdje, zajedno s ugljem, već decenijama čine okosnicu proizvodnje električne energije.

U analizi „Zašto je hidroenergija u jugoistočnoj Evropi rizična investicija“ navodi se kako su mnoge zemlje jugoistočne Evrope u fazi u kojoj novi hidroenergetski kapacitet ili neće doprinijeti energetskoj sigurnosti zbog prevelike zavisnosti, kao što je slučaj u Albaniji, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i Crnoj Gori, ili im je ostalo malo ekonomskog potencijala, u slučaju Bugarske i Kosova.

Prastare procjene mogućnosti

Albanija je gotovo u potpunosti zavisna od hidroenergije, Crna Gora oko 50 posto, Bosna i Hercegovina približno trećinu struje proizvodi u hidrocentralama, Srbija 28 posto, a Sjeverna Makedonija gotovo četvrtinu.

„Nije iznenađujuće da su, kada je potreba da se razvija obnovljiva energija postala dio političke agende na nivou EU krajem 1990-ih i početkom 2000-ih, vlade država jugoistočne Evrope to uglavnom vidjele kao mogućnost da grade više hidroelektrana“, navodi se u izvještaju koji su objavile organizacije CEE Bankwatch, EuroNatur, RiverWatch i WWF Adria.

Iako neke države regije tvrde kako imaju ogroman neiskorišteni potencijal, autori studije ističu da su te tvrdnje obično zasnovane na decenijama starim procjenama iz vremena „kada su padavine bile predvidljivije, kada su se ljudi teško usuđivali da se suprotstave eksproprijaciji i kada se malo znalo o zadivljujućem biodiverzitetu regije“.

U posljednje dvije decenije, dodaje se, stotine malih hidroelektrana snage do 10 megawata izgrađeno je širom regije, često u zaštićenim područjima ili drugim visoko osjetljivim staništima, dok su pokušaji da se izgrade „greenfield“ hidroelektrane kapaciteta većeg od 10 megawata uglavnom bili bezuspješni, sa izuzetkom Albanije i Slovenije.

„Ipak, kreatori projekata nastavljaju gurati planove za izgradnju novih velikih hidroelektrana, preusmjeravajući resurse i napore sa razvoja bržih i ekonomičnijih alternativa“, navodi se u studiji.

Dodaje se kako je Bosna i Hercegovina posebno ambiciozna, uprkos tome što nije uspjela završiti nijednu „greenfield“ veliku hidroelektranu u posljednjoj deceniji.

Sunce i vjetar, neiskorišteni potencijal

Ukazujući na rizike projekata izgradnje hidroelektrana, u izvještaju se ocjenjuje kako će njihova realizacija biti sve teža zbog klimatskih promjena, jedinstvenog biodiverziteta regije, pravnih izazova, otpora javnosti i finansijskih problema.

U analizi se posebno ističu visoki rizici izgradnje devet hidroelektrana u regiji, uključujući centrale Skavica u Albaniji, Bistrica, Buk Bijela, Dabar, Ulog i Janjići u Bosni i Hercegovini, te Komarnica u Crnoj Gori.

Autori izvještaja preporučuju niskorizične investicije koje mogu pomoći regiji da pređe na zeleniji, društveno i ekonomski održiviji energetski sistem. Ono što je zajedničko svim zemljama regije, navodi se u analizi, jeste neiskorišten potencijal energije sunca i vjetra.

„To također mora biti urađeno pažljivo, jer vjetroparkovi i solarne farme na pogrešnom mjestu mogu isto nanijeti štetu“, upozoravaju autori i dodaju da prioritet treba dati izgradnji na površinama kao što su krovovi, parkinzi, industrijske zone i zemljište koje nije pogodno za poljoprivredu.

Te tehnologije nude mnogo veći potencijal nego hidroenergija danas i zahtijevaju minimum podsticaja zbog pada troškova posljednjih godina.

Sve države, dodaje se, također bi mogle u mnogo većoj mjeri koristiti toplotne pumpe i sisteme za skladištenje energije, kao i geotermalnu energiju i dati prioritet daju projektima obnovljive energije u domaćinstvima i lokalnim zajednicama.