Zlatko Dizdarević Evropa i mi – iluzije i realnost
Evropska unija je danas, očigledno, izvan glavnih zona u svijetu gdje se kroji najvažnija geostrategija i kreiraju odnosi. Nije zato ni slučajno što je London odlučio – na liniji svojih vjekovnih iskustava u okvirima kolonijalnih interesa i selekcije partnera na tom terenu da napusti EU i vrati se uz bok profitabilnije Amerike i u svoju korist. Uostalom temeljna kolonijalna filozofija njima je najpoznatija. Pa i kada su odnosi prema malima u pitanju, nema značajnijeg orjentira od onog njihovog, starog: “Tamo gdje se u zoni tvog interesa i dominacije tuče više plemena, tvoj partner je najveći i najjači…” Nešto nam poznato i u nas
Sa činjenicom o tome koliko o nekim velikim, svjetskim temama – sa kojima smo odrastali u našim sredinama uz neupitne narative – drugi unaokolo po svijetu razmišljaju sasvim drugačije, susreo sam se na Bliskom istoku. Što bi se reklo, i na ulici ali i među tamošnjim ljudima koji sa politikom žive. I znaju puno o tome, iz njihove perspektive, naravno.
U ovom slučaju, riječ je o “političkoj” Evropi, zapravo Evropskoj uniji i njenom uticaju na život i sudbinu Orijenta. Naravno, i uz sva sjećanja tog svijeta na decenije, pa i vijekove kada je “Evropa” i tamo bila istinski moćna.
Danas, evo već podugo, tamo će vam kazati kako “Evropa uopšte više nije nikakav faktor u kreiranju njihovih sudbina, politike i odnosa…” Krug onih čije odluke i ideje pomno prate, od kojih žive, protiv kojih bi se borili da hoće ili mogu promijenio se. I dalje se mijenja shodno realnosti. Posebno kroz nekoliko minulih godina kada su oslabili pojedini nekada veliki, a dižu se drugi, nekada mali. Očekivano ili neočekivano. Oni, eto, u Evropu ne vjeruju. Danas ih razumijem.
U današnjoj “staroj” Evropa, mnogi sa nostalgijom kopaju po prošlosti. Poraz spram istina im je naprosto neprihvatljiv. Sve više, na njihovu štetu.
Eto, proširili su se
Pobjeda koje se mogu sjećati danas, jeste ne toliko evropsko bitno učešće u raspadu nekada moćnog a silno interesno konkurentnog Sovjetskog saveza, te EU širenje na direktnom tragu tog “zapadnog uspjeha”. Eto proširili su se. A tu su počele isplivavati i ranije bitne razlike, i ambicije, interesi pa i drugačiji pogled na “ostatak svijeta”. Neki su, pa i na Zapadnom Balkanu, ušli u EU brzo, bezmalo preko noći poput bivših “ruskih” država. Neki nešto kasnije, duže testirani, u zavisnosti od interesa i resursa Unije, energetskih i rudnih prije svega ili, onih geostrateških, bezbjednosnih, vojnih…Poput komunikacija i izlaska na more.
Oni koji se nisu odmah uklopili, načekali su se “proširenja” a u višedecenijskom saldu, na čekanju su i danas. Iza svih, ostala je eto grupa od pet zemalja iz bivše Jugoslavije, mimo Albanije još Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Makedonija i Srbija, uz Kosovo sa zahtjevom za liberalizacije viznog režima. I svako od njih uz bezbroj obećanja pa i nedostatka usaglašenosti odjednom složene zajednice od 27 država, među kojima su i one sa do juče bezmalo nespojivim karakteristikama.
Iz dana u dan, iz godine u godinu, počela su odugovlačenja početaka ili nastavaka pregovora, svako je imao svoje uslove drugačije od drugih i prilagodljive aroganciji Unije. Makedonija je dobila zahtjev za promjenu svog “rodnog” istorijskog imena kao uslov dirigovan, zapravo, drugom članicom Unije, Grčkom.. Skoplje je pristalo na uslov o imenu, uz puno trauma, pa su postali Sjeverna Makedonija, i opet još ništa od članstva. Dvadeset godina od zahtjeva za članstvo do početka pregovora 2020. BiH je dobila 14 prioriteta iz Mišljenja Evropske komisije, dakle neupitnih domaćih zadataka. Ispunjen potpuno samo jedan. Ovdje neki kažu – dva. A sjećamo se i svojevremenih izjava iz Bruxellesa, kad je njima trebalo, kako “BiH postiže impresivne rezultate na putu prema EU !” Sada, evo, kažu opet “na putu smo”, a dobili smo čak “preporuku” ako bude, šo treba da bude, kad bude. A rok da bude je mart iduće godine! Kod kuće, sve skupa služi jednima za histeričnu sreću i promociju povodom ovog “uspjeha”, drugima za gorki podsmijeh tomu. Sve u svemu, nastavljaju se unutrašnje brutalne borbe političkih “lidera” u održavanju na vrhu države po svaku cijenu.
Dubiozni standardi
U pogledu doista krajnje dubioznih (pristojno kazano) standarda EU u ovoj igri, ali to se nas eto ne tiče, pa niko iz BiH ništa ne upita, istovremeno su preporuku za početak pregovora o članstvu dobile Ukrajina i Moldavija !? Dakle, jedna zemlja u otvorenom ratu, do kada ne zna se, i druga koja, blago kazano, ne kontroliše svoju cijelu teritoriju. Anomalije razne unutar EU na putu su bezbroj puta obećanom članstvu Albanije, Crne Gore i Srbije sa kojima se već predugo pregovara. Uspjeh je postiglo samo Kosovo koje od 1.1. 2024. dobija ograničeno (bez)vizni režim kojeg je tražila. Ali, Kosovo je jedan od dva, uz BiH, čini se jedina “balkanska” problema za EU pe eto žurbe.
Ostaje doista interesantno do nevjerice kako u Evropskoj komisiji više vole status quo u BiH nego već više nego očigledno i neupitno veliko i radikalno pospremanje. Ne treba velika pamet – a logično je kako bi je oni trebaju imati – za shvatiti da eksplozija koja sluti na tragu logike “dobro je, ne puca se”, neće i ne može ostati na granicama BiH, pa i onim sa zemljama koje su unaokolo a u Evropskoj uniji.
Iz Brisela je i više nego dovoljno dokaza o raznim neusklađenostima spram unutrašnje i vanjske politike Evropske komisije.
Dovoljno je samo sjetiti se nedavne šokantne “odluke” za to čak i neovlaštenog Olivera Varhelyia, evropskog komesara za proširenje, koji je samostalno “odlučio” da se, povodom početka drame u Izraelu i Gazi, Palestincima storniraju sve buduće i već odlučene razvojne pomoći, fondovi i sredstva u svjetskim i UN institucijama, ukupno do 900 miliona dolara. Da bi skandal “poništio” Josep Borell, zadužen za vanjsku i sigurnosnu politiku EU, uz brzi zahtjev nekoliko država Unije. Ili, šta generalno misliti danas o EU u kojoj nema snage, volje ili interesa, bez obzira na nadležnosti unutar Unije, da se spasi vlastiti obraz i dignitet, u slučaju Suda za ljudska prava i presude Sejdić – Finci koja je samo na papiru, neprovedena, evo već 15. A tražili su i prijetili više puta, uoči svakih izbora da se to mora. Ja, I ? Je li problem u Sudu, Uniji, ili ljudskim pravima.U svakom slučaju, eto još razloga za pesimizam spram “Evrope”.
Dimenziranje odnosa
Najveći u svijetu, u ovom času Amerika, Kina pa Rusija, očigledno dimenziraju svoj odnos prema EU mnogo prije kroz odnos sa pojedinačnim državama u Uniji koje su im interesni partneri – ideologija više u svijetu nije važna – nego temeljem potrebe da traže zajednički interes sa Unijom u cjelini. Jer tamo su danas i države koje podjednako svakome ne odgovaraju ili ne trebaju. Primjera je puno i ne samo povodom EU. Ne tako davno, recimo, Australija dodijeli Francuskoj posao izgradnje podmornica, posao od 56 milijardi dolara, pa ga onda na zahtjev njihovog “patrona” SAD-a preko noći oduzmu Parizu i dodijele Velikoj Britaniji. I sve u ime novog “Sigurnosnog saveza” Washingtona i Cambere. Ko je kriv Evropi što je izvan trojeke SAD, Kina i Rusija, u kojoj se izvjesno ne vole ali ih vežu interesi jači od ljubavi i ideologije.
Evropska unija je danas, očigledno, izvan glavnih zona u svijetu gdje se kroji najvažnija geostrategija i kreiraju odnosi. Nije zato ni slučajno što je London odlučio – na liniji svojih vjekovnih iskustava u okvirima kolonijalnih interesa i selekcije partnera na tom terenu da napusti EU i vrati se uz bok profitabilnije Amerike i u svoju korist. Uostalom temeljna kolonijalna filozofija njima je najpoznatija. Pa i kada su odnosi prema malima u pitanju, nema snačajnijeg orjentira od onog njihovog, starog: “Tamo gdje se u zoni tvog interesa i dominacije tuče više plemena, tvoj partner je najveći i najjači…” Nešto nam poznato i u nas.
Minulih sedmica, recimo, na sastancima povodom Izvještaja Evropske komisije o proširenju, poseban akcenat je bio i na neophodnosti usaglašavanja stavova Komisije i kandidata za članstvo na terenu vanjske politike.
BiH ministar vanjskih poslova Konaković ponosno je istakao kako je BiH 100 posto usaglasila sve svoje vanjskopolitičke poteze sa odlukama i zahtjevima Komisije. Zanimljivo je, recimo, pitanje u ovom kontekstu koji ilustruje stanje u EU, da li je i kad je ovaj zahtjev realiziran sa zemljama koje već jesu članice EU a često su podaleko o proklamovane zajedničke politike. Treba samo pogledati česta razilaženja između EU i Mađarske, “lutanja” na pitanju Ukrajine, evo i odnos prema Izraelu i Gazi, o glasanju za i protiv Rezolucije UN-a o “humanitarnom prekidu vatre” .
Najočitiji primjer
Šta znači danas, recimo, odluka Francuske o hapšenju Assada (?!), predsjednika Sirije, članice UN-a i Arapske lige, temeljem sudske presude a na osnovu tužbe neke tamo njihove nevladine organizacije. Sjetio se neko profitabilnosti priče danas, uz Izrael i Gazu, kako je Assad 2013 “ubijao bojnim otrovima” svoje stanovnike u Guti kraj Damaska, mada svi koji se time bave znaju da su tada lažnu optužbu raskrinkali vrlo brzo i tada sklonjeni inspektori svjetske organizacije koja se ovim bavila, i čuveni američki novinar Seymour Hersh u tekstu “Čiji sarin” objavljen u svijetu, i posebno glasoviti Univerzitet MIT iz SAD, najkompetentniji ovim povodom. Znači li da se treba “usaglašavati” i sa ovakvim potezima unutar EU ?
Vremena Unije sa Willy Brandtom, recimo, sa ujednačenim politikama partnera u Uniji koje poštuju zajednički kreiran međunarodni sistem i odnose u njemu, uz moral koji omogućava i da se klekne pred žrtvama najstrašnijih zločina u vlastitoj zemlji, – prošlo je. Ali ne zato što ljudi poput njega nema, već zato što su takvi danas u cijelom svijetu glavna prepreka onima koji su zajahali na urušenim moralnim, ljudskim i političkim vrijednostima. Dobri i pametni ljudi unutar institucija i sistema EU nisu velika rijetkost ali nema ih više očigledno onoliko koliko bi bilo potrebno da se sistem vrijednosti zasnovan na proizvodnji dobra, saradnje, podrške i pomaganja uz znanje i kompetentnost, ponovo inaugurira. Jer temelji toga su ciljano, smišljeno i planski rušeni u ime interesa i samo interesa – od pojedinca do države, u korist onih koje su druga vremena izbacila na površinu. Ne samo u Evropi već i u cijelom svijetu. Samo je Evropa najočitiji primjer jer je dugo, nekad, bila ispred svih po mnogo čemu što se čovjeku sviđalo.
Pa i kod nas, na svoj način posebno.
