Poljaci su gorljive pristalice Evropske unije. U političke paradokse spada da ubjedljivo glasaju za stranku koja je u stalnom sukobu sa Briselom. Liberalni političar Donald Tusk pokušava da povede rascjepkanu opoziciju.
Poljaci, koji vjekovima žive tamo gdje se dodiruju istok i zapad, zapravo su euforične pristalice Evropske unije. Zapad je bio referentna tačka i odredište iz snova za većinu stanovnika zemlje čak i u najgorim vremenima komunističke vladavine.
Pripadnost sovjetskoj zoni uticaja nakon 1945. uvijek se smatrala vještačkom odvojenošću od političkih i kulturnih korijena. Pad Gvozdene zavjese 1989. stoga je slavljen kao „povratak u Evropu".
Proevropska politika svih vlada nakon tranzicije naišla je na široku podršku u društvu. Tako je 2003. čak 77,45 odsto ljudi na referendumu je glasalo da se njihova zemlja pridruži EU. Euroskeptične skange poljske desnice nisu našli značajniju publiku za svoje teze da će ulazak u EU razoriti domaću poljoprivredu.
Veliki udio pristalica EU čak se povećao u posljednje dvije decenije. U istraživanju instituta Ipsos za list Gazeta Viborča početkom oktobra je 88 odsto građana reklo da je za ostanak u Evropskoj uniji.
Masovne demonstracije pod motom „Ostajemo u Evropi" u nedjelju, u kojima je širom Poljske učestvovalo više ljudi nego u ranijim protestima protiv zabrane abortusa ili ograničenja nezavisnosti sudova, pokazuje da su proevropske snage jake. Samo u Varšavi na ulice je izašlo 80 do 100 hiljada ljudi.
Može li desničarski savez koji vlada u Poljskoj – Ujedinjena desnica, čija je srž stranka Pravo i pravda Jaroslava Kačinjskog – ipak Poljsku izvesti iz EU?
Vladajući konzervativci negiraju da im je to uopšte ideja, kažu da su priča kako Vlada gura zemlju u Polegzit samo zloćudna propaganda. Kako bi poduprlo te riječi, stranačko rukovodstvo je sredinom septembra donijelo rezoluciju u kojoj isključuje mogućnost izlaska iz EU.
Polegzit bi bio samoubistvo za desnicu
Poljska desnica zna da bi otvoreno odbijanje EU značilo političko samoubistvo. I to iako trenutno broj sukoba sa Briselom raste, a spor oko vladavine prava dostigao je preliminarni vrhunac nedavnom presudom poljskog Ustavnog suda.
Taktika vladajućeg tabora sastoji se u prikazivanju Poljske kao „prave Evrope" i osuđivanju Zapadne Evrope kao dekadentne, lijeve i neomarksističke tvorevine koja je na pogrešnom putu čiji su simbol homoseksualni brakovi.
Prema ovom narativu, Poljska bi trebalo da spase Stari kontinent od propasti i to katoličkom vjerom i tradicionalnim brakom i porodicom. Strateški cilj je „Evropa domovina", prema modelu iz pedesetih i šezdesetih, kada su Njemačku i Francusku vodili Konrad Adenauer i Šarl Degol.
Prema jednoj analizi Gazete Viborče, stranka Pravo i pravda mora da je u panici nakon što je naišla na oštre odgovore Brisela na presudu poljskog Ustavnog suda. Taj sud, za koji se smatra da je pod kontrolom vlasti, donio je spornu odluku da su djelovi evropskih ugovora u neskladu sa domaćim ustavom te da ne treba priznavati presude Evropskog suda.
Kako piše ovaj list, iz Varšave su čak poručili da EU slobodno može da im uskrati i sredstva iz fonda teškog stotine milijardi eura, namijenjenog oporavku privrede posle pandemije. Ali, prema ocjeni lista, teško da su u Varšavi baš tako opušteni.
Neki komentatori vide antievropsku retoriku kao taktički manevar za smirivanje desnog krila sopstvene koalicije, prije svega stranke Solidarnost Poljske ministra pravosuđa Žbignjeva Zjobra. Drugi upozoravaju da bi Poljska mogla i nehotice da završi van EU.
Borba za apatične birače
Nedjeljne demonstracije pokazale su da liberalni političar Donald Tusk opet ima potencijal. Političar, koji je posljednjih šest godina proveo u Briselu na bitnim funkcijama, od ljetos čeličnom rukom pokušava da zavede red u svojoj stranci Građanske platforme koju bi da ponovo dovede na vlast. Ankete pokazuju da bi ujedinjena opozicija mogla da pobijedi na idućim izborima.
Međutim, problem demokratske opozicije su međusobne zađevice. Čelnici drugih stranaka u nedjelju su bili odsutni s Trga palate u Varšavi. Lične ambicije lidera opozicije pokazuju se jačim od odbojnosti prema vlastima. To nije dobar predznak.
Izbori u Poljskoj održaće se tek 2023. godine, no mnogi poznavaoci prilika vjeruju da prijevremeni parlamentarni izbori na proljeće nisu isključeni.
Zašto su Poljaci koji su oduševljeni Evropom od 2015. godine ubjedljivo glasali za stranku koja je skeptična, ako ne i neprijateljski raspoložena prema EU?
Odgovor bi mogao da glasi: zato što većina Poljaka članstvo u EU uzima zdravo za gotovo. Druga su pitanja bila odlučujuća pri izlasku na izbore, posebno pitanja društvenog identiteta.
„Veliki broj Poljaka je ili politički apatičan ili ne sagledava širu sliku. Oni podržavaju EU, uživaju u socijalnim beneficijama koje obezbjeđuje vladajuća partija, lako i jeftino ljetuju u Hrvatskoj", kaže Agnješka Lada iz Njemačkog poljskog instituta u Darmštatu. „Oko te grupe birača vrti se neprestana politička borba u Poljskoj."
