Foto:EPA
Francuski predsjednik ljuti partnere. Međutim, on ih time prisiljava da konačno vode neophodnu debatu o strategijskoj autonomiji EU.
Emmanuel Macron je poznat kao veliki zagovornik projekta evropske strateške autonomije – i isto tako poznat za to da svojim zahtijevima za jačanje Evrope u svijetu povrijeđuje svoje partnere. Ovaj obrazac provlači se kao crvena nit kroz njegovo predsjedništvo: Kada je on 2017. u svome govoru na Sorboni prvi puta skicirao koncept evropske strateške autonomije i zahtijevao od Evropljana da urade znatno više u području sigurnosne i odbrambene politike ali i u područjima kao što je klima, industrija ili tehnologija sa kritikom se nije dugo čekalo. Iako francuski dimplomati i stručnjaci nisu štedili truda da objasne da se Macron eksplicitno izjašnjava za decidirano evropsku strategiju, pojam „autonimija“ djelovao je na mnoge partnere, koji su time imali asocijaciju na odluku protiv atlanskog saveza u korist evropskog „Solo-Ridinga“, skoro zastrašujuće.
Da su mnogi Macronovi komentari sljedećih godina često izazivali slične reakcije – misli se i na „moždanu smrt NATO“ – nije doprinijelo popularnosti koncepta evropske strateške autonomije. To je stvarno Macronov stil komunikacije koji stalno izaziva debate i sumnje: Macron u govorima predstavlja ambiciozne koncepte, nerijetko sa aluzijama koje su za nefrancusku publiku teško razumljive, on provocira svjesno ili nesvjesno, on testira reakcije partnera – i po pravilu dobija zato protuvjetar.
Nakon svoga putovanja u Peking Macron je ovu metodu primijenio u novoj dimenziji. Konkretno radi se o intervjuu za Les Echos u kome Macron govori o ulozi Evrope u konfliktu između Kine i SAD. Već i prije pogleda na sadržaj jasno je da je vrijeme za intervju loše izabrano: Ako je predsjednica EU komisije Ursula von der Leyen prije zajedničke posjete sa Macronom u Peking održala govor o smjernicama evropske politike prema Kini, Macron je rečeni intervju dao na povratnom letu nakon svoga susreta sa kineskim predsjednikom Xi Jinpingom. Posebno problematična u ovom kontekstu je Macronova izjava oko Tajvana: „Mi smo kao Evropljani zabrinuti oko našega jedinstva. …Kinezi su također zabrinuti oko svoga jedinstva, a Tajvan je sa njihovog gledišta sastavni dio toga. Važno je razumjeti kako oni razmišljaju.“ Dok je razumjevanje strategijskog mišljenja Kine za Evropu bez sumnje centralno Macronova formulacija jasno odstupa od evropskog konsenzusa i replicira kineski narativ.
U vezi sa njegovom posjetom Kini može se iz izjava lako stvoriti slika Macrona kao protivnika transatlantske alijanse.
Još manje iznenađuje da Macronova izjava o Tajvanu iritira partnere u EU i Vašingtonu. Macron tvrdi da je najgora intelektualna igra situacija u kojoj Evropa isključivo slijedi druge i mora se prilagođavati „američkom ritmu i kineskoj pretjeranoj reakciji“. Za svoje analize Macron je od stručnjaka s pravom dobio oštre kritike. To da je Macron nekoliko dana potom na konferenciji za štampu sa nizozemskim premijerom potvrdio francusku poziciju u odnosu na situaciju na Tajvanu i u indopacifičkom području – status quo za Tajvan i slobodni morski putevi – i podcrtao ulogu transatlantske kooperacije pokazuje njegovu sposobnost za korekciju kursa. Međutim, ove izjave nisu doprinijele vjerodostojnosti Francuske.
U vezi sa njegovom posjetom Kini može se iz izjava lako stvoriti slika Macrona kao protivnika transatlantske alijanse. U dodatku na svoju izjavu o Kini on je objasnio koliko bi za Evropljane bilo važno da svoje strategije definišu na bazi vlastitih interesa. Kao primjer on je naveo Inflation Reduction Act SAD, koji između ostaloga daje poreske olakšice za klimatski prijateljske tehnologije Made in America dok su proizvodi proizvedeni u Evropi u nepovoljnijem položaju. Upravo za Vašington koji Kinu posmatra kao svoj najvažniji strateški izazov i najvažnije polje saradnje sa partnerima ovo je više nego iritirajuće. Polazeći od sveobuhvatnog angažmana SAD u Ukrajini, koji Evropljani faktički ne bi mogli realizovati i koji je kratkoročno suzbio sumnje u angažman SAD za evropsku bezbjednost, nije uopšte iznenađujuće da su njegove izjave i u drugim evropskim državama, posebno sa transatlantskom tradicijom kao Njemačka ili Češka, bile oštro kritikovane.
Glavni problem Macrona je u njegovoj komunikaciji i njegovoj metodi: Teško je predstaviti trenutak u kome bi njegovi komentari izgledali još neprikladniji nego u od njega izabranom kontekstu. Francuski diplomati biće slijedećih dana zaposleni time da smiruju situaciju i objašnjavaju o čemu se francuskom predsjedniku ustvari radi: naime o tome da Evropa mora naći svoju vlastitu strategiju koja je decidirano bazirana na evropskim interesima umjesto da slijepo slijedi stratešku doktrinu SAD. Od 2017. Macron kontinuirano podcrtava da to ne stoji u konfliktu sa transatlantskim odnosima nego samo znači da bi Evropa trebalo da svoje interese jasno definiše i onda ih slijedi kad to nije moguće u skladu sa pristupom SAD.
Očigledno je da se interesi EU i SAD po nekim pitanjima ne poklapaju.
Macronova metoda prenošenja ovakvog pristupa europskim partnerima kroz ambiciozne govore ne funkcioniše. Ona izgleda, slikovito rečeno, kao radikalno proevropski slon u transatlanski usmjerenoj prodavnici porcelana, koja se izgleda tek polako otvara za ideju neovisne evropske strategije. Prednost Macronove metode je u tome da prisiljava evropske partnere da otvoreno razmišljaju o pitanjima evropske strategije i geopolitike. Međutim, štete za vjerodostojnost Francuske su ogromne.
Konačno ova metoda je kontraproduktivna ne samo za percepciju samog Macrona u Evropi nego i za projekat evropske strateške autonomije. Međutim, u biti je ona neophodna: Očito je da se interesi EU i SAD u nekim pitanjima a posebno prema Kini, ne poklapaju. SAD se ne ustežu da svoje natjecanje sa Kinom provode i sa sredstvima koja štete Evropi – naprimjer Inflation Reduction Act ili eksteritorijalne sankcije koje pogađaju i evropska preduzeća. Istovremeno Evropa ima sigurnosnopolitičke interese, naprimjer u Sredozemlju, koji su za SAD u najvećoj mjeri periferno relevantni. Za ove slučajeve Evropa se mora pripremiti, time što će postati svjesna svojih interesa, definisati strategiju i opremiti se neophodnim sredstvima da bi mogla odgovarajuće djelovati.
Praktično se posljednjih godina u Europi, također na francusku inicijativu, već dosta toga razvilo u tom smjeru: Primjeri su evropski odbrambeni fond, evropsko omogućavanje mira, iz koga se upravo finansiraju isporuke oružja Ukrajini, Strategijski kompas, evropski Green Deal, ili industrijskopolitičke inicijative kao Chips Act i Critical Raw Materials Act.
Evropske institucije u svojim dokumentima sve češće govore o „evropskom suverenitetu“ – pojam, kojim je Francuska za vrijeme svoga predsjedavanja Savjetom u prvoj polovini 2022. zamijenila evropsku stratešku autonomiju, ali koji ne znači ništa drugo. Drugim riječima: Evropska starteška autonomija u mnogim područjima postaje sve više realnost – sigurno i dijelom zahvaljujući Macronovim ambicijama. Sa pogledom na mnogobrojne inicijative EU komisije, naprimjer od predsjednice komisije von der Leyen najavljenu Startegiju za gospodarsku sigurnost, sada je dobar momenat da se vodi upravo ova debata. Koraci EU proteklih godina pokazuju da konkretni projekti mogu dobiti i podršku država koje su u osnovi kritički postavljene prema Macronu i njegovim ambicijama.
Macronova metoda je ipak za projekat evropske strateške autonomije dilema: Na jednu stranu ona živi od njegovih ambicija i činjenice da Macronu ne smeta da stalno vodi debatu koja je za mnoge evropske partnere neugodna – i zbog toga jer ih prisiljava na pogled na transatlanske odnose kroz naočale pravih evropskih interesa. Istovremeno „Metoda Macron“ dovodi često do velikih kolateralnih šteta i do toga da se debata vodi mnogo užarenije i više ideologizirano nego što bi morao biti slučaj.
Piše: Gesine Weber/ ipg-journal.de
Gesine Weber je saradnica u njemačkom Marshall fondu u Parizu i specijalizirana je za evropsku sigurnosnu i odbrambenu politiku.
Preveo: Ešref Zaimbegović/ Tačno.net
