Lasse Kristensen / Shutterstock.com
Zapošljavanja u lokalnim administracijama u Hercegovini, koja su postala praksa uoči izbora, jenjavaju. Razlog ne leži u naprasnom poštovanju zakona i potrebe za radnom snagom, nego prije u iscrpljenim resursima. Opštine su sve zaduženije, a stanje ozbiljnije. Ipak, rodbinske i partijske veze i dalje su recept za uhlebljenje o javnom trošku, pa se za najprioritetnije nađe mjesta.
Pišu: M. Kovačević i N. Bjelica/ Direkt
Dotle, u energetskim preduzećima, koja su u procesu reorganizacije radnih mjesta, primaju radnike i pripravnike. Zapošljavanje je uglavnom na ugovore na određeno vrijeme, jer se dugogodišnji partijski vojnici moraju zadovoljiti prije izbora, kažu sagovornici „Direkta“. U Trebinju su u prethodnom periodu zapošljavali u Elektorprivredu Republike Srpske (ERS), Hidroelektrane na Trebišnjici (HET), Hidroelektranu Dabar (HED), Bolnicu Trebinje...
Opštinski oci i njihova djeca
Mada je u vrhu po broju prekobrojnih u lokalnoj samoupravi, opština Gacko je u protekle dvije godine bez konkursa zaposlila 16 osoba. Najmanje toliko ih je zaposleno i u preduzećima i ustanovama čiji je osnivač Skupština opštine. Sve to će uticati i na kršenje prava zaposlenih, jer je novac planiran u budžetu za lična primanja nedovoljan.
“Radnici su angažovani na radnim mjestima - diplomirani pravnik, diplomirani ekonomista, diplomirani inženjer građevinarstva, diplomirani prostorni planer”, stoji u odgovoru na pitanje “Direkta” o broju zaposlenih opštine Gacko koji je potpisao načelnik Milan Radmilović.
Objašnjavaju da su radnici angažovani po osnovu zamjene privremeno odsutnih radnika ili povećanog obima posla. Ističu da među novim radnicima nema onih koji su u rodbinskim vezama sa funkcionerima opštine.
Odgovori su selektivni, ali i netačni, komentariše Čedomir Janjušević, pravnik u Administrativnoj službi opštine Gacko. Prema njegovim riječima, broj novozaposlenih je veći, a kršenje zakona, nepotizam i trgovina uticajem su opšta mjesta u gatačkoj lokalnoj samoupravi ističe on za “Direkt”.
“Trenutno imamo 14 ljudi zaposlenih na određeno vrijeme. Neki od njih na određeno rade i tri-četiri godine, bez pravnog osnova. Niti zamjenjuju nekog na bolovanju, niti je obim posla povećan. Prošle godine je na mjesto savjetnika načelnika za međunarodnu saradnju bez konkursa imenovan sin načelnika Odeljenja za privredu, finansije i društvene djelatnosti Dragana Papovića”, ističe Janjušević.
Načelnik je, takođe bez konkursa, angažovao i savjetnika za kulturu. Posljednji javni poziv za pripravnike je bio prije skoro dvije godine kada je angažovano njih devet. U međuvremenu, novi konkurs nije raspisivan iako interesovanje postoji. To, ipak, nije bila prepreka za sina načelnika opštine Milana Radmilovića (SDS) da pripravnički odrađuje u jednoj od ustanova u opštini Gacko, tvrdi Janjušević.
Javni sektor po partijskoj liniji
Zapošljavanje u čitavom javnom sektoru ima partijsku dimenziju, bez obzira da li se radi o lokalnoj samoupravi ili Elektroprivredi, smatra Dragan Drašković, odbornik Demos-a u SO Gacko.
“Kao posljedicu imamo trošak koji utiče na poslovanje. U RiTE Gacko on premašuje 50% prihoda. Što se opštine Gacko tiče, ja sam na jednoj od sjednica govorio da, ako uzmemo broj radnika i ono što im po zakonu i kolektivnom ugovoru pripada, cifra planirana u budžetu za lična primanja je nedovoljna. Tu fali još najmanje milion maraka. Jasno je da će zaposleni biti uskraćeni za svoja prava, ali svi ćute“, kaže on.
Da su prava radnika ugrožena slaže se i Čedomir Janjušević, jedini radnik Administrativne službe koji je u više navrata svoja prava ostvario na sudu. Ističe da je ove godine isplaćen samo jedan topli obrok.
“Prošle godine nam nisu isplatili tople obroke za osam mjeseci, a iz ’17. i ’18. duguju nam devet. Uz to su nam zakinuli jednu platu, jer su prije dvije godine donijeli odluku da zbog nedovoljnih sredstava isplate platu za novembar i decembar u iznosu od 50% ili minimalac, u zavisnosti od stručne spreme zaposlenog”, kaže on.
Sa portala u upravu bez komentara
Gradska uprava Trebinje je tokom prošle godine primala više pripravnika. Prema saznanjima Direkta, oni kojima je pripravnički isketako, dobili su drugi angažman. Priliku da obavlja pripravnički staž u Gradskoj upravi dobio je i Božo Morić, vlasnik portala Trebinje live, inače portala bliskog vlastima u Trebinju. Na konkursu koji je Grad raspisao u maju ove godine tražili su tri pripravnika, između ostalih i politikologa, što Morić i jeste.
Morić ranije za „Direkt“ nije želio ništa da komentariše, samo je rekao da više nije u novinarstvu, te da odgovore potražimo u Gradskoj upravi. To smo i učinili, ali ni nekoliko mjeseci nakon što smo poslali upite, odgovore nismo dobili.
Za lična primanja preko 40% prihoda budžeta
Siniša Mandić, odbornik SP-a u opštini Gacko kaže da nije upoznat sa brojem novozaposlenih u opštini, ali da su tokom prošle godine podršku dali rješavanju pitanja zapošljavanja dece iz porodica poginulih boraca.
“Procenat za lična primanja u opštini Gacko je veliki, uostalom, to je jedan od razloga što nismo podržali budžet. Previše je zaposlenih u Administrativnoj službi i to je problem koji će nas sačekati sljedeće godine. Podržali smo inicijativu da se zaposle djeca poginulih boraca, čini mi se da je na spisku koji je dostavila Boračka organizacija bilo 14 imena. No, taj posao još nije završen, tako da se nećemo izjašnjavati prije toga” rekao je Mandić.
Svojevremeno je resorna ministarka Lejla Rešić izjavljivala da je lokalnim samoupravama do 2019. godine ostavljen prostor da broj zaposlenih svedu u zakonske okvire. Naglašavala je da će ministarstvo u tom procesu imati savjetodavnu ulogu, kao i da je osnovni cilj jačanje samouprava, jer koliko su one jake, toliko je jaka i RS. No, nakon tri godine možemo da konstatujemo da su neke lokalne zajednice malo šta učinile na svom razvoju, da su zaduženije, raseljenije i starije nego 2017. A to, posljedično, može da se kaže i za RS.
Zbog nemogućnsti da se uskladi broj zaposlenih sa zakonom propisanim odredbama, rok je produžen do 30. juna 2021.
Danas je u Opštini Gacko zaposlen 81 radnik, potvrdili su to “Direktu” i dodali da će, poput velikog broja samouprava, do zakonskog roka donijeti Plan mjera za prevazilaženje ovog problema. Opština Gacko ima manje od 10 hiljada stanovnika, što znači da je i dalje svaki drugi radnik višak. Ipak, uprkos moratorijumu na zapošljavanje i odsustvu konkursa, zapošljavanje postoji.
Iako zvanične podatke o broju zaposlenih u Gradskoj upravi u Trebinju nismo dobili, Direkt nezvanično saznaje da je taj broj oko 170 radnika plus vatrogasci i četiri funkcionera. Grad Trebinje bi trebalo da ima maksimalno ukupno 130 zaposlenih.
Posao za sestrića
Sa stranačkog spiska u Elektorprivredu Republike Srpske (ERS) otišla je dugogodišnja SNSD-ova aktivistikinja iz Trebinja Nikolina Doderović, a primljeno je i nekoliko pripravnika. U Hidroelektranu Dabar zaposlen je njen stranački kolega Miloš Antunović, takođe dugogodišnji predani aktivista ove stranke.
U Hidroelektrani Dabar posao je prošle godine svom sestriću osigurao i direktor Elektroprivrede Republike Srpske Luka Petrović.
Zvaničnu potvrdu nismo uspjeli da dobijemo iz ovog preduzeća, jer direktor HE Dabra Željko Zubac nije odgovarao na pitanja „Direkta“.
Na upite „Direkta“ do objave ovog teksta nisu odgovorili ni u ERS-u.
Odbornik PDP-a u trebinjskoj Skupštini Saša Borjan napominje da se očigledna stranačka zapošljavanja dešavaju u trenutku „navodne racionalizacije radnih mjesta“ i da sve to ima izborni karakter.
„Očigledno da je racionalizacija velika obmana i imamo saznanja da će oni koji su uzeli otpremnine već biti uhljebljeni. Mi smo ukazivali na sličnu situaciju i u Gradskoj upravi u Trebinju kada je na njenom čelu bio Luka Petrović. Tada su protivzakonito osnivali javne ustanove u koje su prebacivali radnike, a kasnije primali nove pripravnike. Isti je model i u energetskom sektoru sada“, kazao je Borjan.
Zakoni daju prostor manipulacijama
Mirjana Ćuskić iz Helsinškog odbora za ljudska prava kaže da ovakva dugogodišnja praksa selektivnog zapošljavanja predstavlja zloupotrebu položaja i ovlaštenja u cilju pribavljanja različitih oblika koristi od strane određenih pojedinaca u društvu.
Ona kaže da je neophodno insistirati na izmjeni i poboljšanju postojeće legislative koja štiti prijavitelje korupcije. Na taj način, smatra ona, mogu se stimulisati građani da prijavljuju različite koruptivne radnje, a naročito one koje se tiču zapošljavanja u javnom sektoru, usljed kojih su i sami oštećeni, a da toga nisu ni svjesni.
“Zakoni koji uređuje oblast zapošljavanja u javnim ustanovama i preduzećima u RS veoma je neprecizna i ostavlja širok prostor za različite manipulacije prilikom zapošljavanja. Tako, na primjer, ni Zakon o javnim preduzećima u RS, kao ni Zakon o sistemu javnih službi, ne objašnjavaju na koji način se vrši zapošljavanje, ne postoji eksplicitna obaveza raspisivanja javnog konkursa i svaki bitan elemenat u procesu odlučivanja o zapošljavanju nalazi se u nadležnosti uprave. Navodi se da se zapošljavanje i otpuštanje zaposlenih vrši u skladu sa postupcima koji su utvrđeni aktima preduzeća i važećim zakonima, te smo tako svjedoci okolnosti da većina javnih preduzeća i javnih ustanova u RS zapošljavanje vrši isključivo na osnovu internih pravilnika, koji, pritom, nisu ni dostupni na uvid javnosti”, pojašnjava Ćuskić i dodaje :“Vodeći se procedurama iz internih pravilnika, direktori ovih preduzeća i ustanova nemaju obavezu da raspisuju javni oglas, kao ni da objavljuju svoju odluku o zapošljavanju određenog lica, niti da to prijave Zavodu za zapošljavanje”.
Zbog rupa u zakonu, zaključuje Ćuskić, javne institucije i preduzeća imaju prekomjeran broj zaposlenih, što za posljedicu ima nisku efikasnost i manju učinkovitosti u radu javnog sektora u Republici Srpskoj.
