Ernest Bord: Prva upotreba etra u stomatološkoj intervenciji 1846. godine / Wellcome Collection
Istorija nauke je puna nepravdi kada su u pitanju zasluge za otkrića, ali je u slučaju anestezije po sredi nešto drugo
Piše: Katarina Stekić
Kako bi se smanjio bol, u prošlosti su se koristile različite metode: biljni inhalanti poput mandragore i opijuma, ali i brutalnije mere ispuštanja krvi ili izazivanja hipotermije. Hipnoza se takođe primenjivala kada je to bilo moguće. Kako je religiozni dogmatizam srednjeg veka uzimao sve više maha, koncept bola je dobio ulogu u neophodnoj žrtvi radi iskupljenja grehova, što je dovelo do zastoja u razvoju anestetika. Tek u devetnaestom veku, sa razvojem fizike i hemije, dolazi do otkrivanja novih relevantnih supstanci.
U to doba, među višom klasom u Britaniji bile su popularne takozvane žurke smejalice, na koje bi ljudi dolazili i inhalirali se velikim količinama azotsuboksida, poznatijeg kao „rajski gas“ ili „gas smejavac“. Hemičar Hamfri Dejvi otkriva njegovo analgetsko dejstvo i time započinje razvoj gasnih anestetika. Uporedo se otkrivaju anestetska svojstva dietil etra i ugljen-dioksida, ali još uvek ne počinje era upotrebe anestetika u hirurške svrhe.
Prvu hiruršku intervenciju pod etarskom anestezijom sproveo je zubar Kroford Long 1842. godine. S obzirom da je bio lokalni lekar u gradiću Danijelsvil u američkoj državi Džordžiji, usled nestašice azotsuboksida, građani su mu se na žurkama obraćali za pomoć oko snabdevanja. Jednom prilikom je umesto azotsuboksida doneo etar, i primetio da se ljudi na žurci ponašaju čudno. Udarali su o nameštaj ne primećujući, padali i povređivali se, ali bez osećaja bola. Long je verovao da azotsuboksid i etar imaju isto dejstvo, ali je u tom trenutku uvideo da etar ima jači anestetski efekat. Ovaj događaj dao je Longu ideju da primeni etar kao anesteziju. Longov pacijent je bio u nesvesti tokom operacije, i nakon buđenja se nije sećao ničega iz čitavog perioda dok je bio pod dejstvom etra.
Long je nastavio da uspešno koristi etar kao anesteziju sa svojim pacijentima, ali nije objavio ni jedan rad o svom otkriću do 1849. godine. U međuvremenu se pročuo glas o lekovitom gasu koji potpuno eliminiše bol tokom operacije, što je kod mnogih lekara izazvalo želju da ga koriste. Jedan od njih, čovek po imenu Vilijam Morton počinje da primenjuje etarsku anesteziju, dok uporedo njegov saradnik i mentor Horas Vels koristi azotsuboksid kao zubarsku anesteziju. Odlučujući trenutak u trci za otkriće anestezije predstavlja 1844. godina, koja se uzima kao zvaničan početak korišćenja anestezije u medicinske svrhe, a tada je Vels prvi put i iskoristio „rajski gas“ kao anestetik.
Konfuzija oko trenutka otkrića ovde ne prestaje. Vels 1847. godine doživaljava neuspešnu demonstraciju anestesije korišćenjem azotsuboksida, dok iste godine Morton uspešno demonstrira anesteziju pod dejstvom etra, nakon čega ona polinje da se koristi u gotovo svim hirurškim zahvatima.
Shvativši značaj ovog otkrića, Long konačno objavljuje 1849. studiju gde izveštava o tačnim datumima svoje upotrebe etarske anestezije, i opisuje operaciju vađenja tumora sa vrata njegovom pacijentu Džejmsu Venablu, sprovedenu 30. marta 1842. godine. Long u ovom tekstu navodi da je svestan svoje kasne objave rada i ograđuje se od želje za preuzimanjem zasluge, već pitanje otkrića ostavlja otvoreno za diskusiju.
Debatu koja je usledila posredstvom američkog Kongresa Vels nije doživeo, jer je usled depresije nakon neuspešne demonstracije izvršio samoubistvo 1848. godine, iskoristivši anestetik kako bi umanjio bol. Polemika oko otkrića anestezije nadživela je i čitav Građanaski rat u Americi, a završena je tek 16 godina kasnije, ali bez konačnog odgovora. I pored kolosalnih razmera ovog otkrića – jer kad je bol postalo moguće izbeći, broj hirurških intervencija se drastično povećao, što je dovelo do revolucionarnog napretka medicine – lekari koji su bili u trci za zvaničnu zaslugu „izumitelja anestezije“, Kroford Long, Vilijem Morton i Horas Vels, u toj trci su zauvek i ostali.
