Vijeće ministara i Parlamentarna skupština BiH. Foto: EPA/FEHIM DEMIR
Bosna i Hercegovina od početka 2021. godine nema važeću strategiju za reformu sektora pravde nakon što je blokirano usvajanje ovog dokumenta, jednog od najvažnijih za jačanje vladavine prava kao ključnog uslova za približavanje Evropskoj uniji.
Zbog zastoja su na čekanje stavljene izmjene važnih zakona i niz drugih mjera koje bi, između ostalog, dovele do bržih i efikasnijih istraga u pravosuđu, boljoj provjeri moguće korupcije sudija i tužilaca i generalnom poboljšanju vladavine prava, što bi ubrzalo pristupanje Bosne i Hercegovine Evropskoj uniji.
Strategija za reformu sektora pravde trebala se početi primjenjivati početkom 2021. i trajati sve do 2027. godine, ali još nikada nije ni usvojena.
Emir Prcanović, direktor organizacije “Vaša prava”, koja je učestvovala u pripremanju teksta buduće Strategije, kaže da su vladajuće stranke na državnom nivou blokirale proces.
“Zbog političke situacije, sama Strategija za reformu sektora pravde i Akcioni plan (…) će vrlo vjerovatno čekati na usvajanje nakon izbora, i u zavisnosti od političkih tenzija, odnosno slaganja i neslaganja”, kaže Prcanović.
Pozivi na usvajanje dokumenta
U svojim izvještajima za 2020. i 2021. godinu Evropska unija je pozivala državne vlasti da usvoje Strategiju kako bi se radilo na jačanju vladavine prava, jednog od ključnih od ukupno 14 prioriteta koji su stavljeni pred BiH.
Prema Izvještaju Evropske komisije o napretku iz 2021., BiH u 2022. godini treba usvojiti Strategiju i Akcioni plan za njenu provedbu, posebno kroz utvrđivanje valjanog vremenskog okvira za provođenje i osiguravanje odgovarajućeg praćenja uspjeha i finansiranja.
Posljednja strategija za reformu sektora pravde vrijedila je do 2018., s tim da je pripadajući Akcioni plan usvojen tek 2017. godine. Potom je Vijeće ministara 2020. usvojilo revidirani Akcioni plan, koji je važio do kraja te godine.
Prema Prcanovićevim riječima, novi strateški okvir je trebao biti donesen i usvojen još početkom 2021. godine, kao i sam Akcioni plan.
Ali, pojašnjava on, tek su 2022. godine, uz podršku donatora, provedene konsultacije o novoj Strategiji. Napravljen je tekst Prednacrta Strategije, ali on nikada nije zvanično usvojen.
Opći cilj Strategije, prema Prednacrtu u koji je BIRN BiH imao uvid, jeste doprinijeti osiguranju vladavine prava kroz reforme sistema pravosuđa, sistema izvršenja krivičnih sankcija, sistema međunarodne pravne pomoći i pravne pomoći, kao i davanje podrške ekonomskom razvoju, koordinacijom, dobrim rukovođenjem i odgovornošću institucija sektora pravde u BiH.
Strategija predviđa i konkretne mjere i ciljeve poput smanjenja dužine trajanja predmeta u tužilaštvima sa sadašnjih 500 na 150 dana u 2027. godini, kao i upola manje neriješenih predmeta za pet godina.
U Prednacrtu se objašnjava da je priprema teksta usporena zbog pandemije koronavirusa. Emsad Dizdarević iz Transparency Internationala u BiH, organizacije posvećene borbi protiv korupcije koja je također učestvovala u pripremi teksta Prednacrta, kaže da je Ministarstvo pravde Republike Srpske dodatno usporilo izradu i usvajanje nove Strategije kada je istupilo iz radne grupe u procesu konsultacija te se još uvijek nije vratilo u proces.
“Teško je odgovoriti kada možemo očekivati novu Strategiju i Akcioni plan, ali ona uveliko ovisi o predstavnicima Republike Srpske, odnosno njihovom povratku u proces izrade strateških dokumenata. Također, dodatnu obavezu predstavlja i izrada plana koštanja Strategije, čiji je preduslov usvajanje Akcionog plana, kojeg trenutno nema, te nema naznaka da bi se u skorije vrijeme moglo ozbiljno pristupiti nastavku ovog procesa”, navodi Dizdarević.
Josip Grubeša, državni ministar pravde, navodi da su tokom jula prošle godine izrađeni prednacrti Akcionog plana te da su u tom periodu predstavnici Ministarstva pravde Republike Srpske zamrzli rad u radnoj grupi, nakon zaključaka Narodne skupštine ovog entiteta.
On pojašnjava da su od augusta do decembra prošle godine održane detaljne konsultacije s Visokim sudskim i tužilačkim vijećem (VSTV) o prednacrtima Strategije i drugim povezanim dokumentima.
“Ministarstvo pravde Republike Srpske ima dileme, te nakon što ih razriješimo, planiramo obaviti javne konzultacije putem web platforme eKonzultacije, pribaviti mišljenja nadležnih institucija BiH i zakazati ministarsku konferenciju, radi utvrđivanja prijedloga navedenih dokumenata i upućivanja na usvajanje”, pojašnjava Grubeša.
BIRN BiH do objavljivanja teksta nije uspio dobiti komentar ministra pravde Republike Srpske Antona Kasipovića.
U Izvještaju o provođenju srednjoročnog plana rada Ministarstva pravde BiH u 2021. godini se navodi da “zbog političke situacije u BiH, izazvane donošenjem izmjena Krivičnog zakona BiH, predstavnici iz Republike Srpske su se povukli iz Radne grupe, zbog čega nije došlo do završetka procesa izrade strateškog okvira”.
Alma Čolo, zastupnica trenutnog saziva Parlamentarne skupštine BiH, smatra da ni državni ministar nije dovoljno aktivan u radu na reformi pravosuđa, kao ni donošenju ključnih zakona koji su bitni za integritet pravosuđa, kao što su izmjene Zakona o VSTV-u.
“Mislim da je to neophodno i da BiH mora imati aktuelnu strategiju. Oni su nosioci zadatka i Vijeće ministara, ali i Ministarstvo pravde to priprema za Vijeće ministara”, kaže Čolo.
Ni prethodna Strategija nije imala institucionalnu podršku
Govoreći o provedbi ranije Strategije, Prcanović kaže da su ispunjeni neki ciljevi, ali bez konkretne harmonizacije i zajedničkog rada svih institucija.
Neki od ciljeva, kako pojašnjava, postavljeni su uopćeno pa ih je bilo moguće provesti na nivou nadležnih institucija.
“Međutim, oni koji su za osnov tražili podršku političkih krugova, nisu realizovani zbog nedostatka političke volje i oprečnih stavova predstavnika zvanične politike, odnosno nosilaca određenih funkcija”, dodaje Prcanović.
Prema izvještaju o provedbi ranije Strategije, oko trećine svih planiranih aktivnosti ostalo je neprovedeno, dok su ostale provedene u potpunosti ili djelimično.
U izvještaju Evropske komisije kojim se prati provođenje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju za 2020. godinu navodi se da je “nastavljeno opstruiranje reforme pravosuđa od strane političkih aktera i unutar pravosuđa, dok loše funkcionisanje pravosudnog sistema građane i dalje onemogućava u ostvarivanju njihovih prava i podriva borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala”.
U samom Prednacrtu se navodi da su ranije dvije strategije postigle određeni napredak, posebno u oblasti pravosuđa, ali da će održivost dosadašnjih reformi biti neizvjesna ako se ne nastavi sa aktivnostima.
Deset godina bez donošenja ključnih reformisanih zakona
Prema Prcanoviću, aktivnosti Strategije, posebno one o Zakonu o VSTV-u, Sudu BiH, transparentnosti pravosuđa i Apelacionog suda na državnom nivou, nisu provedene uopće.
“Sporna pitanja koja su u okviru ovih navedenih aktivnosti trebala biti realizirana – Zakon o VSTV-u i transparentnost pravosuđa – već deset godina se ne rješavaju. Ove stvari se odnose prije svega na veliki upliv politike u cijeli proces, iako je naš stav da se profesionalna zajednica trebala više angažovati s ciljem realizacije ovih preporuka i zadatih ciljeva u okviru Strategije, koja je prepoznala ključne probleme, definisala ih i naložila konkretne mjere”, govori Prcanović.
U Prednacrtu za novu Strategiju se navodi da je njeno provođenje često kasnilo ili je odloženo provođenje aktivnosti, a najčešći razlozi su nedovoljno vodstvo i upravljanje reformom, kao i politička neusaglašenost po pojedinim pitanjima, te slabi i u određenim oblastima nedovoljni kapaciteti, materijalni i ljudski resursi, a u pojedinim pitanjima i nejasno određene institucije, koordinatori, partneri i nosioci programa i aktivnosti.
Dodaje se kako bi provođenje Strategije bilo znatno uspješnije da su institucije sektora pravde bile opredijeljene za reformu i uspostavile odgovarajuće planiranje.
Članovi radne grupe su zaključili da loša koordinacija između institucija ugrožava reforme, posebno one koje su potrebne za EU integracije.
“Iskustva drugih zapadnoevropskih zemalja sa složenom državnom strukturom pokazuju da su odgovarajući mehanizmi za koordinaciju i konsultacije i kapaciteti nadležnih institucija ključni preduslovi za funkcionalan i usklađen sektor”, navodi se u tekstu Prednacrta, gdje se zaključuje da “u sektoru pravde u BiH i dalje nedostaju takvi mehanizmi i kapaciteti”.
Evropski parlament je rezolucijom u julu ove godine još jednom pozvao vlasti u BiH da usvoje Strategiju reforme sektora pravde i Akcioni plan za njenu provedbu.
Piše: Emina Dizdarević, Detektor.ba
