Iskopavanje litijuma: Borba za imovinu, ekološka bomba ili žrtve energetske tranzicije?

Foto: Gerila

Informacije o geološkim istraživanjima litijuma na području Lopara pojavile su se 2020. godine. Cijeli proces je bio zavijen u veo tajne.

Posljednjih mjeseci je intenzivirana priča o vlasništvu nad državnom imovinom u Republici Srpskoj, odnosno Bosni i Hercegovini. Otprilike u isto vrijeme je intenzivirana i priča oko geoloških istraživanja i potencijalne eksploatacije rudnih bogatstava na teritoriji Republike Srpske. Mogu li se te dvije priče, odnosno procesa, dovesti u vezu? Da li je borba za imovinu intenzivirana zbog saznanja o ogromnim rudnim bogatstvima, konkretno o ogromnim nalazištima litijuma?

Mediji su ovih dana objavili informaciju da je švajcarska kompanija “ArCore AG” pronašla litijum kod Lopara nakon višegodišnjih istraživanja. Iz kompanije “Ar Core ulaganja”, inače sa sjedištem u Laktašima, koja je ćerka švajcarske firme, saopšteno je da su uspješno završena sva potrebna istraživanja za otkrivanje nalazišta mineralnih sirovina u regiji opštine Lopare.

“Sve je sprovedeno uz striktno poštovanje zakonske regulative i u skladu sa najvišim geološkim i ekološkim standardima koji važe za ovu vrstu istraživanja, kako na lokalnom, tako i na međunarodnom nivou. Kompanija ispunjava sve uslove za podnošenje zahtjeva za dodjelu koncesije za korištenje ovog evropskog nalazišta mineralnih sirovina. Licencu za istraživanje nalazišta mineralnih sirovina dobili smo 2018. godine, a u periodu od 2020. do 2022. godine uslijedile su tri intenzivne faze istraživanja. Mineraloški sadržaj ležišta, koji se istražuje u posljednje četiri i po godine, sadrži značajne količine litijum-karbonata, magnezijuma, kalijuma i bora”, navedeno je u saopštenju.

Matijas Šmit, predsjednik Odbora direktora “ArCore AG”, rekao je da su dosadašnji rezultati pokazali mogućnost ekološki opravdanog korištenja mineralnih sirovina sa fokusom na “zelenu” eksploataciju, sa smanjenom emisijom ugljen-dioksida i demografski povoljnim uticajem na cjelokupnu zajednicu Lopara.

Međutim, Rado Savić, načelnik opštine Lopare, ističe da će građani referendumom odlučiti da li žele eksploataciju litijuma, ali tek nakon svih izvještaja relevantnih institucija i dokaza da eksploatacija neće uticati na životnu sredinu.

“Upoznati smo sa istraživanjima, a švajcarska firma istraživanja vrši od 2018. godine i ima sve dozvole resornog ministarstva. Trenutno se ništa ne radi. Očekujemo zvaničnu prezentaciju rezultata i nakon toga uključivanje stručne javnosti. Mi ćemo tražiti mišljenje relevantnih institucija RS i Srbije u kojoj mjeri to utiče na životnu sredinu, kao i tehnologija koju bi eventualno primjenjivali. Ako bi u nekom trenutku došlo do otvaranja rudnika, moramo znati koja će se tehnologija primjenjivati i kako će to uticati na životnu sredinu i zdravlje građana. Mislim da ćemo definitivnu odluku donijeti referendumom građana. Samo istraživanje po sebi nije prouzrokovalo narušavanje ekosistema, ali da bi se nastavilo dalje, potrebna su mišljenja relevantnih institucija i da se to transparentno sagleda, a mi ćemo odrediti onako kako naši građani budu rekli”, istakao je Savić.

Ministar energetike i rudarstva Republike Srpske Petar Đokić je izjavio da je Ministarstvo upoznato sa istraživanjima, te da je svaki projekat koristan za Republiku Srpsku.

“U ovoj fazi istraživanja potvrđeno je postojanje te sirovine na tom području. Vidjećemo kasnije kako će se ta aktivnost odvijati, daleko je od toga da će doći do eksploatacije i razvijanja proizvodnje. Sve institucije imaju pozitivan stav prema istraživanjima, a eventualna proizvodnja i prateće aktivnosti otvorile bi do 1.000 lokalnih radnih mjesta direktno i između 3.000 i 5.000 radnih mjesta indirektno, što bi ekonomski revitalizovalo cijelu regiju”, naglasio je Đokić.

Međutim, pojedini mediji postavljaju pitanje zašto je firma “Ar Core ulaganja” osnovana u Laktašima, a ne u Loparama, gdje su nalazišta rude? U svemu vide zakulisne radnje.

Prema podacima iz registra Okružnog suda u Banjaluci u ovoj godini “Ar Core ulaganja” su imala nekoliko promjena osnivačkog uloga, koji iznosi svega 10.000 KM. Kao ulagači pominju se Slovenci, dok je većinski vlasnik švajcarska firma. Kada je riječ o švajcarskoj firmi “Ar Core”, oni su u januaru ove godine imali generalnu skupštinu na kojoj su u ime te firme Aleksandar Petrović i Matijas Šmit predstavili “Projekat Lopare” akcionarima.

Mediji dalje navode da je Švajcarska kompanija “Ar Core” nedavno objavila

Mediji naglašavaju da u ovu priču nije uključena stručna javnost, koja ukazuje na to da se podaci istraživanja ne smiju iznositi van države. Naučni savjetnik Tehničkog instituta u Bijeljini Neđo Đurić ističe da su ovo sada neka nova istraživanja gdje se pojavljuju ljudi sa strane koji istražuju ne samo u Loparama nego u cijeloj BiH i drugim zemljama bivše Jugoslavije, koji prikupljaju podatke i uglavnom nose te podatke na londonsku berzu i prodaju. Kada do toga dođe, to je korak ka otvaranju rudnika, jer se tada javljaju zainteresovane firme za eksploataciju, a tu na scenu stupa priča o imovini.

Borba za imovinu

Pojedini mediji ističu da se može naslutiti zašto je pitanje imovine glavna tema u BiH, posebno interesantna Miloradu Dodiku, uzevši u obzir koliko profita može donijeti iskopavanje litijuma. Naglašavaju da postaje sve jasnije zašto Dodik želi samostalnost Republike Srpske. Naravno, svi interesi su u imovini, kako ističu, posebno onoj koja krije ogromna rudna bogatstva.

“Vidjeli smo ovu apsurdnu kampanju sa stotinama bilborda po čitavoj Republici Srpskoj, a to je granica postoji, ne damo šume, ne damo, a u suštini ti isti ljudi koji rade te kampanje prodaju sve što se prodati može u ovoj zemlji.”, kaže Tihomir Dakić iz Centra za životnu sredinu.

Da sve bude “zanimljivije”, na sastanku predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika i specijalnog izaslanika Vlade SR Njemačke za Zapadni Balkan Manuela Zaracina, održanog 7. septembra 2023. godine, bilo je riječi o litijumu.

Inače, informacije o geološkim istraživanjima litijuma na području Lopara pojavile su se 2020. godine. Cijeli proces je bio zavijen u veo tajne, kako ističu pojedini mediji.

Navode da su bile potrebne tri godine da se sazna šta se zapravo krilo iza najave ministra energetike i rudarstva Petra Đokića iz 2020. godine da će u Loparama krenuti sa istraživanjem ležišta litijuma, te da je jedno preduzeće dobilo koncesiju na ta istraživanja. On je tada naveo da su neka ranija istraživanja pokazala da postoji litijum na tom području, a istraživaće se kolike su rezerve i kako bi se mogla vršiti eksploatacija.

Balkan kao žrtva energetske tranzicije

Investitori ističu da je blizina zapadne granice Srbije, odnosno blizina prvoklasnog nalazišta Rio Tinto Jadar Li-B, veoma značajna, zato što se najvjerovatnije radi o istoj rudarskoj “žili”, što su potvrdila istraživanja bušenjem i uzimanje uzoraka.

Izvor: S&P Global

“Ove naslage se javljaju unutar Vardarske geološke zone koja je domaćin za brojna ležišta evaporita borata-litijuma i ležišta soli u regionu. Najznačajnija ležišta u zoni Vardara su rudnik soli Tuzla u neposrednoj blizini ležišta Jadar u Srbiji (∽50km vazdušne udaljenosti) i ležišta borata u Turskoj koja su najveće rezerve na globalnom nivou. Tip mineralizacije ležišta Lopare može se uporediti sa ležištima Rhyolite Ridge u SAD koja su trenutno u zreloj fazi razvoja i imaju pozitivne rezultate studija ekonomske opravdanosti”, navodi se u projektnoj dokumentaciji.

Prema Katastru odobrenih detaljnih geoloških istraživanja, objavljenom na sajtu Ministarstva energetike i rudarstva RS, postoje lokacije na kojima je odobreno traženje litijuma. Detaljna geohemijska, geofizička i geološka istraživanja su odobrena, između ostalog, u Ugljeviku i Loparama, dok se, prema evidenciji Ministarstva, daleko najviše lokacija sa litijumom se nalazi u okolini Zvornika, na obali rijeke Drine. Radi se o lokacijama Pilica, Grbavci, Kozluk kod Zvornika, na kojima su odobrena istraživanja, osim litijuma, i za bor, natrijum, stroncijum i kalijum. Na lokaciji Kamenica, sem litijuma, moguća su nalazišta rubidijuma, titana i nikla.

Očigledno je da su velike svjetske rudarske kompanije bacile oko na Balkan. Pored nalazišta na istoku BiH, procijenjeno je da se velika nalazišta litijuma nalaze i na zapadu Srbije, neposredno uz lokacije gdje su u BiH otkrivene zalihe litijuma. Iza svega se, prema nekim mišljenjima, krije ne samo interes za kapitalom, nego i nastojanje bogatih zapadnih zemalja da što bezbolnije prođu kroz energetsku tranziciju, ali nauštrb siromašnih zemalja u kojima se nalaze bogata rudna nalazišta.

Evropska komisija želi pouzdane lance opskrbe za resurse koji su potrebni EU za ubrzanje prelaska na obnovljive izvore energije i zelenu ekonomiju. S druge strane, vađenje litijuma, bakra i drugih neophodnih ruda uništava prirodu i ugrožava lokalne zajednice. Administracija u Briselu je spremna da snizi granice zaštite životne sredine, ali Zapadni Balkan i druge zemlje bi morale preuzeti još veći teret.

EU računa na zemlje koje smatra pouzdanim da obezbijede neophodne resurse za energetsku tranziciju. S obzirom na to da su pravila zaštite životne sredine za rudarstvo veoma stroga u EU, ljudi i biodiverzitet u regionima poput Zapadnog Balkana su očigledan izbor za preuzimanje mnogo težeg tereta.

Zanimljivo je da se od 20 projekata za eksploataciju litijuma u Evropi osam nalazi u Srbiji. Projekat Lopare je takođe jedan među tim projektima.

Ekološka bomba

Naposlijetku, nije zanemarljiv ni ekološki problem. Da bi došli do čiste rude potrebni su vrlo invazivni tehnološki procesi, hiljade tona sumporne kiseline dnevno, formiranje deponija, toksični materijali.

„Zavisno od brzine vjetra i atmosferskih prilika atmosfersko zagađenje ide oko 150 kilometara prilikom čega sve kiseline padaju po biljnom i životinjskom svijetu, da ne računam nas ljude“, objašnjava Snežana Jagodić Vujić, iz Udruženja Eko put iz Bijeljine.

„Ne možete ni ugalj da vadite bez posljedica a kamo li i ovo. Ogromnih posljedica. Imate primjer iz Amerike gdje je 200 kilometara radijus uništenja. Za ovako malu zemlju to je nesagledivo“, ističe Zoran Poljašević, master inženjer životne sredine.

Pitanje imovine se u slučaju rudnika litijuma nameće kao krucijalno, uzevši u obzir bogatvstvo koje se nalazi ispod zemlje. A tu na scenu, kao što je navedeno, stupaju političari. Pitanje imovine, iza koje se kriju ekonomski interesi, nameće se kao politički, nerijetko i kao suštinski nacionalni problem, što nesumnjivo jeste. Naravno, ne smije se zanemariti ni ekološki aspekt. Samo je pitanje kome će se ispostaviti “nacionalni” i “politički račun”, a kome “ekonomski” i “ekološki”?

Gerila