Izbjeglički centar za Rome u Moldaviji
Široko rasprostranjen antiromski rasizam u evropskim društvima, ne da nije nestao u talasu panevropske solidarnosti, nego se s ratom u Ukrajini on i povećao, ističu iz Evropskog centra za prava Roma (ERRC). Evropski problem sa rasizmom prema Romima mnogo je stariji od ovog rata, kaže u razgovoru za Radio Slobodna Evropa (RSE) Jonathan Lee, menadžer za zagovaranje i komunikaciju ERRC.
“Zašto bi onda oblik rasizma koji je opstao i postajao sve složeniji tokom više od 500 godina, iznenada nestao pred još jednim evropskim ratom?”, kaže Lee sa kojim je RSE razgovarao i o tretmanu ukrajinskih Roma koji bježe od rata ka drugim zemljama Evrope.
Od kada je, prije skoro stotinu dana, počeo rat u Ukrajini, preko 6,8 miliona ljudi je izbjeglo iz ratom zahvaćene zemlje. Od 43 miliona stanovnika Ukrajine, kako prenose iz Human Rights Watcha, procjenjuje se da oko 400.000 pripada romskoj populaciji. Kada je 24. februara došao rat, svi su se našli u istoj opasnosti, ali prema navodima međunarodnih organizacija, ne i u istom tretmanu.
Kako su nedavno upozorili iz Human Rights Watcha, institucije u Moldaviji ciljano smještaju većinu romskih izbjeglica odvojeno od ostalih ljudi koji bježe od rata u Ukrajini.
I Iz ERRC-ja, organizacije koju vode Romi i koja radi na borbi protiv antiromskog rasizma, kršenju ljudskih prava Roma kroz sudske procese, istraživanja i zagovaranje, također su zabilježili slučajeve segregacije i loših uslova u kojima u Moldaviji borave Romi koji su izbjegli iz Ukrajine.
“Moldavija je najočigledniji primjer diskriminacije koja dolazi od javnih vlasti, koji smo zabilježili”, kaže Lee.
Njihovi posmatrači posjetili su tri centra i zabilježili da “su u jednom od centara Romi bili primorani da uzimaju vodu iz WC šolja.”
„Romi koji razmišljaju o tome da odu iz Ukrajine, često su u kontaktu sa drugim Romima koji su već izbjegli u druge zemlje. Razgovaraju sa članovima porodica koji su već napustili zemlju, na društvenim mrežama čitaju priče o tome sa kakvim tretmanom se suočavaju Romi u drugim zemljama i čak vide da se neki od njih vraćaju u Ukrajinu samo da bi izbjegli diskriminaciju sa kojom se susreću kao izbjeglice. Poruka koju romske izbjeglice dobijaju jasno i glasno u Evropi jeste “vi niste dobrodošli”, ista poruka koju dobijaju čitavog života.“, kaže Lee.
On ističe od kako je rat počeo, ERRC-ovi posmatrači ljudskih prava su redovno obilazili centre za prijem izbjeglica u kojima su smješteni Romi. Zabilježili su da se romske porodice tamo suočavaju sa etničkom segregacijom i da uglavnom žive u lošim životnim uslovima.
Od početka je bilo jasno da vlasti u Moldaviji postupaju po principu de facto segregacije romskih izbjeglica, čak i od samog momenta kada stignu na njihovu teritoriju, oni se usmjeravaju u odvojene autobuse kojima ih voze u posebne centre za prijem izbjeglica. Ipak, u pojedinim slučajevima vlasti su radile na unaprijeđenju uslova, od kako su se pojavili izvještaji o nejednakom tretmanu.
Trenutno u Moldaviji vjerovatno ima više od hiljadu romskih izbjeglica koji su zapravo zaglavljeni u ovoj situaciji jer im nedostaju lični, identifikacioni dokumenti neophodni za nastavak putovanja u zemlje EU, a često nemaju ni papire ni finansijskih mogućnosti da se vrate u svoje domove u Ukrajini.
Jonathan Lee
No, problema ima i u drugim krajevima EU. Prošlog mjeseca češke vlasti u Pragu su završile drugi “šatorski grad” sa ciljem da presele stotine romskih izbjeglica koje spavaju na tamošnjoj centralnoj stanici. Ovo je u praksi segregacija koju vrši javni organ, čak i ako taj potez nije tako označen.
Istovremeno, u Češkoj Republici, sve veće neprijateljstvo prema romskim izbjeglicama koje imaju dvojno mađarsko-ukrajinsko državljanstvo dovelo je do toga da predsjednik Miloš Zeman romske izbjeglice naziva “ekonomskim migrantima”, kao i do talasa etničkog profilisanja i policijskog uznemiravanja, navodi RSE.
„Nijedan aktivista sa kojim sam razgovarao, a koji trenutno pomažu izbjeglicama u Češkoj Republici, nikada nije video da policija provjerava državljanstvo bijelih ukrajinskih izbjeglica. Provjere da li neko ima i mađarsko državljanstvo usmjerene su samo na Rome. Te povjere mogu da potraju deset dana, a za to vrijeme osoba se šalje u azilantski pritvor koji se nalazi usred ničega“, kaže Lee.
Situacija u Mađarskoj je malo bolja. Međutim, tamo ima malo pomoći za izbjeglice u poređenju sa drugim zemljama EU, a vlasti su neprijateljski raspoložene prema romskim izbeglicama koje takođe nazivaju “ekonomskim migrantima”.
„Na početku sukoba, gradonačelnik Zahonja, grada na granici sa Ukrajinom, proglasio je Rome ne pravim izbeglicama, već ljudima koji prelaze granicu samo da bi dobili besplatnu hranu i socijalnu pomoć. Uopšteno, u svim zemljama koje graniče sa Ukrajinom dobijamo bezbroj izvještaja o slučajevima pojedinačne diskriminacije i nejednakog tretmana prema romskim izbeglicama“, kaže Lee.
Ovaj romski aktivista ističe da su potrebni volonteri, aktivisti, nevladine organizacije i humanitarni radnici koji su svjedoci diskriminatornog tretmana.
„Trebali bi da dokumentuju, da pomognu porodicama da dobiju jednak tretman prilikom žabi nadležnim organima zbog kršenja prava. Mnogo slučajeva ostaje potpuno neprijavljeno i neispitano. Ljudi koji rade na prvim linijama ove krize, mogu pomoći u borbi protiv rasizma“, rekao je Lee.
Jonathan Lee kaže da su Romi najveća, ali i najobespravljenija, manjinska etnička grupa u Evropi.
„U gotovo svim zemljama oni su i uvijek najsiromašnija i najprogonjenija. Evropski problem sa rasizmom prema Romima mnogo je stariji od ovog rata, institucionalni rasistički odnos prema Romima je nešto što je ugrađeno u evropsko društvo. Anticiganizam kao specifičan fenomen rasizma rastao je u Evropi još od srednjeg vijeka. Isključiti i progoniti Rome praktično je sastavni dio evropskih identiteta.“, navodi.
Lee ističe da je jedini vidljiv napredak ostvaren u Dekadi inkluzije Roma. I to prije svega u obrazovanju.
„Pozitivno je i to što je definitivno odgovoreno na problem školske segregacije – u poređenju sa situacijom na početku decenije, segregacija romskih učenika sada više nije neupitna, niti prihvaćena kao “norma. Međutim, generalno gledano, Dekada nije umanjila “jaz” između Roma i onih koji nisu Romi u pogledu zdravlja, stanovanja, obrazovanja i zapošljavanja, kao što to obećavano “, rekao je.
Zemlja u kojoj brojčano ima najviše Roma je Turska, sa 2,7 miliona, a potom Rumunija sa 1,8 miliona. Procentualno u odnosu na stanovništvo države, najviše je Roma u Slovačkoj, gotovo 10 posto.
